|
Lê Má»™ng Bảo(..1923 - 8.10.2007) | Trần Tuấn Kiệt(.0.1939 - 8.10.2019) | Äinh Tiến Máºu(.0.1935 - 8.10.2020) |
|
|
VĂN HỌC |
GIAI THOẠI | TIỂU LUÂN | THÆ | TRUYỆN | THỜI LUẬN | NHÂN VẬT | ÂM NHẠC | HỘI HỌA | KHOA HỌC | GIẢI TRà | TIỂU SỬ |
Văn Tế Nghĩa Sĩ Cần Giuộc
Uống nước mát từ giếng nước của khuôn viên bảo tà ng Quang Trung (Ảnh: NH)
Không hiểu sao má»—i lần tôi gặp mặt Elena Pucillo Truong tôi cứ liên tưởng đến má»™t cô gái tóc và ng của má»™t thá»i rất xa. Thá»i của 300 năm trÆ°á»›c. Giữa hai con ngÆ°á»i của hai thá»i đại khác nhau. Giữa hai đất nÆ°á»›c ngà y ấy rất xa lạ. Má»™t phÆ°Æ¡ng Äông thá»i đại Tây SÆ¡n. Má»™t phÆ°Æ¡ng Tây hiện đại đã xa thá»i đế chế La Mã. Vá»›i tôi, liệu giữa hai con ngÆ°á»i đó có gì dÃnh liá»n nhau nhÆ° hai là má»™t. Kiếp luân hồi. Tiá»n kiếp chăng?
Tôi có nói Ä‘iá»u nà y vá»›i Elena. Và , cô ấy gáºt đầu, đôi mắt xanh, nhìn vá» má»™t phÆ°Æ¡ng trá»i xa xăm nà o đó. Còn tôi, tôi nhá»› lại ngà y chúng tôi quen nhau.
Cách đây, mÆ°á»i năm trÆ°á»›c. Trong dịp khai mạc phòng triển lãm tranh của những há»a sÄ© thân tình, TrÆ°Æ¡ng Văn Dân – má»™t ngÆ°á»i bạn văn tôi má»›i quen, giá»›i thiệu vá»›i tôi cô vợ ngÆ°á»i à tóc và ng. Tôi nhìn cô ấy vá»›i thái Ä‘á»™ thá» Æ¡. NhÆ°ng ngược lại vá»›i ánh mắt đầy thân thiện, cô nhìn tôi nhÆ° bắt gặp má»™t khám phá gì lạ. Sau nà y trong má»™t bà i tản văn Elena viết vá» tôi, cô nháºn ra tôi có đôi mắt mà u xanh.
Ban đầu tôi nhìn Elena Ä‘á»i thÆ°á»ng. Má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà Ã, từng là má»™t tiến sÄ© văn chÆ°Æ¡ng Pháp tốt nghiệp trÆ°á»ng đại há»c ở Ã. Theo chồng, Ä‘i Ä‘i vá» vá». Việt Nam – Ã. Roma – Sà i Gòn. Khi tôi bắt đầu là m táºp san Quán Văn, TrÆ°Æ¡ng Văn Dân là má»™t trong những thà nh viên đầu tiên. Elena chỉ là cái bóng Ä‘i theo chồng trong những buổi ra mắt báo mà thôi. NhÆ°ng Quán Văn ra được mÆ°Æ¡i số TrÆ°Æ¡ng Văn Dân chuyển cho tôi bà i tản văn của Elena viết bằng tiếng à và Dân dịch ra tiếng Việt. Ban đầu tôi còn nghi ngá». Tôi cứ nghÄ© TrÆ°Æ¡ng Văn Dân là m phù thủy, nghiển chuyện, muốn tạo má»™t huyá»n thoại vá» ngÆ°á»i vợ ngoại quốc của mình. NhÆ°ng tôi đã lầm tháºt sá»±, sau bao nhiêu năm. Từ sÆ¡ giao đến thâm tình, và bao nhiêu bà i tùy bút và truyện ngắn của Elena gởi cho Quán Văn tôi nháºn ra chỉ có Elena viết được mà thôi. Những suy nghÄ© thấm thấu vá» cuá»™c Ä‘á»i cô đã trải qua. Những xúc cảm vá» tình ngÆ°á»i, tình bạn, tình yêu, vá»›i tâm hồn Việt, rất Việt, dù Elena rặc dòng ngÆ°á»i Ã.
Bao nhiêu năm chúng tôi đã “sống chung†trong má»™t “gia đình†Quán Văn, từ những buổi há»p mặt trên căn gác nhỠ“chuồng cuâ€, tòa soạn của táºp san, từ những buổi cà phê lá»™ thiên Ngô Tất Tố, tá»›i những buổi ra mắt sách tại và i quán cà phê, bao giá» cÅ©ng rá»™n rà ng tiếng cÆ°á»i, lÃu lo và i tiếng Việt của Elena. Những chuyến Ä‘i ngắn ngà y. Lúc thì lên cao nguyên. Lúc ra Huế. Khi bay ra Hà Ná»™i. Lại vá» miá»n Tây mùa nÆ°á»›c nổi. NhÆ° má»™t gia đình đông vui mà văn chÆ°Æ¡ng là chất dÃnh là m chúng tôi hòa mình, hồn nhiên, gần gÅ©i nhau hÆ¡n, hiểu nhau hÆ¡n. HÆ¡n ba mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i cùng sinh hoạt hằng ngà y, chẳng ai nghÄ© Elena là ngÆ°á»i ngoại quốc. Và o quán ăn, bún bò Huế, Elena há»i chủ quán sao lại thiếu ruốc. Nếu không có thì không phải là bún bò Huế. Các loại mắm, đặc sản từng địa phÆ°Æ¡ng Elena Ä‘á»u thưởng thức má»™t cách ngon là nh. Trong các bữa ăn ở các nhà hà ng bao giá» Elena cÅ©ng xin thêm và i trái á»›t. Các bạn nữ phải thốt lên: “Ai ăn á»›t nhiá»u ghen dữ lắm đó.†Elena chỉ cÆ°á»i và nói: “Anh Dân, số má»™tâ€. Phải thôi. Má»™t mối tình chung thủy của má»™t cô gái à từ năm 16 tuổi vá»›i má»™t anh sinh viên du há»c ngÆ°á»i Việt, trải qua bao nhiêu sống gió, mãi đến 13 năm sau má»›i nên vợ nên chồng. Sống ở quê vợ, trên đất ngÆ°á»i mấy mÆ°Æ¡i năm, bá»—ng dÆ°ng dắt nhau vá» quê hÆ°Æ¡ng mình, lại bÆ°á»›c và o con Ä‘Æ°á»ng là m văn chÆ°Æ¡ng, nhÆ° má»™t định mệnh.
Ngay những chuyến Ä‘i xa, ná»a vòng trái đất, táºn trá»i Âu, chúng tôi gồm có Chu Trầm Nguyên Minh, vợ chồng Cao Quảng Văn, TrÆ°Æ¡ng Văn Dân và Elena cùng chung sống vá»›i nhau nÆ¡i nhà Bác sÄ© Nguyá»…n Chà Thiện, Elena đã thể hiện chu đáo, chăm lo từng bữa ăn. Elena hÆ°á»›ng dẫn từng ly từng tà để chúng tôi Ä‘i xe buýt ở Ã. Và o tòa Thánh Vatican nghe Äức Giáo hoà ng giảng thuyết tôi không hiểu nhÆ°ng nhìn những khuôn mặt hà ng nghìn ngÆ°á»i Ä‘Æ°a mắt nhìn vá» má»™t hÆ°á»›ng, im lặng, lắng nghe. Tôi nghÄ© những lá»i nói đó chắc cÅ©ng khuyên răn con chiên tránh là m Ä‘iá»u ác, nên là m việc thiện. Tôi nói vá»›i Elena nhÆ° thế và Elena gáºt đầu. Những ngà y ở Roma đã để lại trong tôi những ká»· niệm đẹp vô và n. Những thiếu nữ xinh đẹp, lịch sá»± trong sá»± giao tiếp vá»›i má»i ngÆ°á»i. Thuở còn trẻ, tôi nghÄ© Elena cÅ©ng thế.
Sau chuyến Ä‘i Pháp, và i tháng sau Chu Trầm Nguyên Minh đã bá» Quán Văn vá» nÆ¡i vÄ©nh hằng. Trong bạn bè chúng tôi, ngÆ°á»i Ä‘au buồn nhất lại là Elena. Tình cảm giữa hai ngÆ°á»i thân thiết nhÆ° anh em ruá»™t thịt. Những giá»t nÆ°á»›c mắt của ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà tóc và ng rÆ¡i xuống, nhá» lên ngôi má»™ nhà thÆ¡ Chu Trầm Nguyên Minh.
Hết trá»i Tây lại qua nÆ°á»›c Mỹ. Hết nhà thÆ¡ Chu Trầm Nguyên Minh lại đến há»a sÄ© Äinh CÆ°á»ng. Chuyến Ä‘i nà y chúng tôi gồm có tôi, Lữ Kiá»u, Äoà n Văn Khánh và vợ chồng TrÆ°Æ¡ng Văn Dân – Elena. Trong chuyến Ä‘i nà y Elena là ngÆ°á»i tháo vát nhất, từ giá» giấc ra sân bay, đến là m thủ tục hải quan, tìm nÆ¡i ngồi chỠđợi, thà nh thạo. Có má»™t ká»· niệm mà tôi không thể quên, tôi kể lại cho các bạn văn ở Mỹ cÅ©ng nhÆ° Việt Nam. Máy bay vừa đáp xuống phi trÆ°á»ng Sant Francico, Elena luống cuống lôi không ra chiếc va ly từ trên khoang hà nh lý, má»™t thanh niên ngÆ°á»i Mỹ, to cao, vạm vỡ, lấy hết sức lá»±c má»›i kéo ra được nhÆ°ng anh ta suýt bổ ngá»a. Anh ta nhìn chúng tôi vá»›i đôi mắt ngạc nhiên, thắc mắc: Cái gì trong đó mà nặng thế. Elena nhanh nhẩu thốt lên: Văn há»c Việt Nam. Tháºt váºy cả chiếc va ly to tÆ°á»›ng đó chứa đầy báo Quán Văn và táºp sách há»™i há»a Tôi vỠđứng ngẩn ngÆ¡ của Äinh CÆ°á»ng.
Các bạn văn của chúng tôi nhÆ° Trần Hoà i ThÆ°, Phạm Cao Hoà ng, Phạm Thà nh Châu, Nguyá»…n Minh Nữu, vợ chồng Trần Dạ Từ, dù má»›i gặp Elena lần đầu, chỉ nhìn đôi mắt cùng nụ cÆ°á»i thân thiện và cái bắt tay ấm áp của Elena, Ä‘á»u xem Elena nhÆ° má»™t ngÆ°á»i bạn Việt Nam thân thiết xa lâu ngà y giá» má»›i gặp lại. Elena và Äinh CÆ°á»ng đã quen biết nhau từ mấy năm trÆ°á»›c. Khi Äinh CÆ°á»ng vá» Việt Nam triển lãm tranh tại Äà Lạt. Tôi rủ vợ chồng Dân – Elena từ Sà i Gòn bay lên. Những buổi tối tại Ä‘iá»n trang Thân Trá»ng, quây quần quanh đống lá»a cháy rá»±c rỡ, chúng tôi nói chuyện văn chÆ°Æ¡ng và há»™i há»a. Elena ngồi cạnh bên Äinh CÆ°á»ng. Cả hai Ä‘á»u im lặng. SÆ°Æ¡ng mù lãng đãng.
Qua Mỹ, Äinh CÆ°á»ng hay rủ chúng tôi đến má»™t quán cà phê Starbucks, bên cạnh ly cà phê bốc khói, Äinh CÆ°á»ng lấy bút vẽ chân dung Elena. Rất xuất thần. Qua nhiá»u lần gặp gỡ, cả hai Ä‘á»u nháºn ra có má»™t Ä‘iá»u rất lạ, hình nhÆ° hỠđã thân thiết ruá»™t thịt từ kiếp nà o. Buổi cuối cùng, tiá»…n Ä‘Æ°a chúng tôi, Äinh CÆ°á»ng vá»›i cái đầu trá»c lóc, đứng má»™t mình ở hà nh lang, Ä‘Æ°a tay chà o tiá»…n biệt, cả tôi và Elena rÆ°Æ¡m rÆ°á»›m nÆ°á»›c mắt. Linh cảm vá» má»™t sá»± chia lìa vÄ©nh viá»…n đến vá»›i chúng tôi. Äinh CÆ°á»ng váºt vã vá»›i căn bệnh ung thÆ° giai Ä‘oạn cuối. Elena má»—i lần nhìn tôi mặc chiếc áo thun Ä‘en – quà của Äinh CÆ°á»ng tặng tôi trÆ°á»›c khi lên máy bay, đôi mắt Elena chợt buồn bã. Là m sao tôi có thể nghÄ© trÆ°á»›c mặt mình Elena là má»™t ngÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Tây.
Elena mang trong ngÆ°á»i má»™t tâm hồn Việt, rất Việt. Elena rất nhạy, biết cảm thông và an ủi bạn bè. Tôi thÆ°á»ng báºt khóc nức nở khi nghe bản nhạc Anh còn nợ em. Elena biết và thấu hiểu ngá»n nguồn. Ngay cô em gái ruá»™t của tôi Ä‘ang cầm tay lái cÅ©ng không hiểu vì sao, là m cô đâm hoảng định tấp xe và o lá». Tình cá» bản nhạc trên xe, tha thiết tiếng hát Anh còn nợ em. Nụ hôn vá»™i và ng… Tôi cố dằn lòng, báºm chặt môi lại, nhÆ°ng những giá»t nÆ°á»›c mắt tuôn rÆ¡i. Bà n tay Elena đặt lên vai tôi và bóp nhẹ, nói nhá»: Sắp tá»›i nÆ¡i rồi. Má»™t buổi hẹn gặp “NgÆ°á»i tình muôn thuở†sau hÆ¡n năm mÆ°Æ¡i năm ở nhà Lữ Quỳnh trên đất Mỹ. Ngồi trÆ°á»›c mặt T. tim tôi nhÆ° thắt lại. Anh còn nợ em. Cuá»™c tình đã lỡ. Trong và i lần ngồi uống cà phê kiểu Mỹ, TrÆ°Æ¡ng Văn Dân cho biết Elena đã hiểu thấu tâm can cả tôi và T. từ cái nhìn đắm Ä‘uối, ân háºn. Elena còn nói: Kiếp nà y duyên không thà nh. Hẹn lại kiếp sau. Cái suy nghÄ© của Elena thấm nhuần Pháºt pháp. Äúng Elena là má»™t Pháºt tá». Elena thÆ°á»ng lá»… chùa và đã có pháp danh là Quảng Tiên.
Riêng tôi, Elena là nguồn cảm hứng cho tôi xây dá»±ng má»™t nhân váºt vá»›i cái tên Na, cô gái tóc và ng trong má»™t truyện ngắn thá»i của 300 năm trÆ°á»›c dÆ°á»›i triá»u đại Tây SÆ¡n. ChÃnh lần anh em chúng tôi kéo nhau vá» Qui NhÆ¡n là m má»™t buổi ra mắt Quán Văn chủ Ä‘á» Bình Äịnh ná»—i nhá»›, Elena hối hả thúc chúng tôi phải tham quan nhà bảo tà ng Quang Trung. NhÆ° trở vá» quê hÆ°Æ¡ng bao nhiêu năm xa cách hằng mấy thế ká»·, tôi nhìn nét mặt rạng rỡ của Elena cùng tiếng nói lÃu lo vui mừng nhÆ° vừa bắt được Ä‘iá»u váºt quý báu. Nhá»› đến má»™t lần ra Huế, và o thăm lăng Tá»± Äức, Elena phản kháng rất nhanh khi ngÆ°á»i bán vé và o cổng buá»™c Elena phải mua vé thuá»™c diện ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i. Tôi là ngÆ°á»i Tây SÆ¡n mà .
Vá»›i tôi, những gì xảy ra tại Nhà bảo tà ng Quang Trung, tôi nhìn Elena thá»i hiện tại, tôi mÆ°á»ng tượng vá» cô bé Na của 300 năm trÆ°á»›c.
Cô gái tóc và ng cứ lẽo đẽo theo chú Huệ, chú đã la hoà i, cấm cô bé thôi đừng dang nắng, thôi đừng rong chÆ¡i nÆ¡i những cánh đồng trồng Ä‘áºu phụng. Cô bé khác hẳn vá»›i ngÆ°á»i bản xứ. Tóc cô và ng nhÆ° râu bắp. MÅ©i cô cao. Cô lạ hẳn vá»›i má»i ngÆ°á»i. Và cô là ngÆ°á»i mà chú Huệ thÆ°Æ¡ng nhất. Cô hay nghịch ngợm, leo trèo, nhất là cây me sau nhà . Cô hái những trái me non, nhai ngon là nh. Mắt thì dõi nhìn mấy anh em nhà Tây SÆ¡n luyện võ. Không hiểu vì sao vá»›i cô thì chú Huệ lại cấm cầm Ä‘ao kiếm. Có lần cô bé lén cầm Ä‘ao múa võ há»c lén phát và o góc cây và i mấy lát. Cạnh cây me sai trái lại có má»™t giếng nÆ°á»›c, công lao của ba anh em nhà Tây SÆ¡n tìm được long mạch, ngà y đêm Ä‘Ã o đất, xây thà nh má»™t cái giếng, lúc nà o cÅ©ng đầy nÆ°á»›c trong vắt. NhÆ° thuốc tiên, chÃnh thứ nÆ°á»›c nà y đã từng cứu mạng sống cô bé, khi cô từ trên cây me rá»›t xuống, chú Huệ nhá» và o miệng cô cả chén nÆ°á»›c. Vị nÆ°á»›c giếng nà y lạ lùng vô cùng.
Cô bé lá»›n lên, từng chứng kiến thá»i và ng son của chú Huệ, chú từ anh hùng áo vải Tây SÆ¡n thà nh Hoà ng đế Quang Trung, đại thắng quân Thanh. Cô không theo con Ä‘Æ°á»ng binh nghiệp nhÆ° chú Huệ. Cô chăm chỉ luyện kinh thÆ°. Cô chỉ Æ°á»›c mÆ¡ là m thÆ¡ hay nhÆ° hoà ng háºu Ngá»c Hân.
Cô Na ẩn dáºt sau khi táºn mắt nhìn cảnh voi dà y dã man lên thân xác nữ tÆ°á»›ng Bùi Thị Xuân, ngÆ°á»i mà cô Na thÆ°Æ¡ng mến. Giã từ cuá»™c Ä‘á»i ô trá»c, cô Na và o má»™t ngôi chùa trên núi sâu. Qua bao nhiêu thăng trầm cô lén che chở bảo tồn hai di sản nhà Tây SÆ¡n.
Cô Na đã thà nh má»™t nhà sÆ° truyá»n dạy các đệ tá»: Lịch sỠđừng bao giá» láºp lại cảnh trả thù của má»™t triá»u đại má»›i đối vá»›i má»™t triá»u đại đã qua nhÆ° vua quan nhà Nguyá»…n tà n bạo dã man vá»›i con cháu nhà Tây SÆ¡n.
Bây giá», trÆ°á»›c mặt chúng tôi, Elena tÆ°Æ¡i cÆ°á»i, Ä‘Æ°a chiếc gà u thả xuống cái giếng nÆ°á»›c xÆ°a cổ, Elena kéo dây lên từ từ, rồi lấy chiếc gáo bá» và o chiếc gà u, rồi múc ra, trÆ°á»›c khi chuyển đến chúng tôi, Elena Ä‘Æ°a lên miệng, uống từng há»›p, hÃt từng hÆ¡i thở, sảng khoái. NgÆ°á»i đầu tiên là tôi, tay tôi run run vì xúc Ä‘á»™ng. Tôi nhìn Elena nhÆ° nháºn ra khuôn mặt của cô Na 300 năm trÆ°á»›c.
Äến gốc cây me cổ thụ từ ba thế ká»· mà vẫn còn sum sê trái. Tôi ngồi trên ghế đá, hồn trôi dạt theo mây trá»i. Tiếng ai thốt lên má»™t niá»m vui bất ngá» nhÆ° vừa má»›i khám phá váºt gì quà báu Ä‘ang ở trÆ°á»›c mặt mình. Lúc bấy giá» tôi nhìn ra Elena Ä‘ang Ä‘Æ°a đôi bà n tay mò mẳn và o thân cây me. Chẳng lẽ Elena đã chạm và o những vết chém và o thân cây me của cô bé Na 300 năm trÆ°á»›c.
Má»™t lần nữa, tôi gá»i thầm: Na Æ¡i!
SG 8-2018