|
Trần Trọng Kim(.0.1883 - 2.12.1953) | Văn Đen(.0.1919 - 2.12.1988) | Đàm Trung Pháp(.0.1941 - 2.12.2021) |
|
|
VĂN HỌC |
GIAI THOẠI | TIỂU LUÂN | THƠ | TRUYỆN | THỜI LUẬN | NHÂN VẬT | ÂM NHẠC | HỘI HỌA | KHOA HỌC | GIẢI TRÍ | TIỂU SỬ |
• Nhạc Chế
Tôi đã có bài viết về nhạc chế, nay lại nhạc nhái, có trùng lắp không? Nhạc chế, theo từ điện mở Wikipedia, tiếng Anh là parody music hay musical parody, là việc thay đổi một phần hoặc toàn bộ lời bài hát so với bản gốc (thường là nổi tiếng), hoặc sao chép phong cách đặc biệt của một nhà soạn nhạc hoặc nghệ sĩ hoặc thậm chí là một phong cách âm nhạc chung. Nhạc chế tồn tại trong đời sống xã hội như một dạng văn nghệ dân gian, cũng tương tự như chuyện tiếu lâm, chủ yếu là truyền khẩu, giúp mọi người giải trí vui vẻ trong phạm vi từng cộng đồng nhỏ hẹp. Những ca khúc chế lời trên thực tế rất có sức hút đối với người nghe, nhất là khi nội dung lời ca có tình hài hước, gắn với một sự kiện nào đó mà dư luận đang rất quan tâm.
Nói cho gọn: nhạc chế là để vui chơi, không tiền bạc chi, còn nhạc nhái là cố tình cầm nhầm một bài hát hay một phong cách trình diễn hay một cái tên để diễn trên sân khấu hoặc các phương tiện truyền thông có thu lợi nhuận. Cái quyết định để phân biệt hai thứ là tiền!
Hình thức thông thường nhất của nhạc nhái là mượn đỡ một vài câu nhạc của người khác nhét vào nhạc của mình. Dư luận trong nước đã một thời xôn xao vì bản nhạc “Mãi Tìm Nhau” của nhạc sĩ Hàn Châu, nhái vài câu đầu của bài nhạc nổi tiếng “Duyên Kiếp” của nhạc sĩ Lam Phương. Bốn câu đầu của bài Duyên Kiếp, hầu như ai cũng biết: “Em ơi nếu mộng không thành thì sao / Non cao đất rộng biết đâu mà tìm / Đường dài mịt mù vạn nẻo về đâu / Mong chờ duyên kiếp đưa lối bắc cầu”. Bốn câu đầu của bản “Mãi Tìm Nhau” của Hàn Châu như sau: “Em ơi! Nhớ gì khi mình gặp nhau / Em nâng tà áo bước chân thẹn thùng / Ngập ngừng anh muốn làm quen / Một lời tha thiết trao em / Nhưng nói hoài mà chẳng nên lời”. Bản nhạc này được rất nhiều ca sĩ hát. Tôi thử vào nghe nhạc, thấy mấy câu hát của bài này na ná nhạc của bài “Duyên Kiếp”.
Trường phái “na ná” hình như khá phổ biến. Cô ca sĩ đang nổi đình nổi đám Taylor Swift đã bị Sean Hall và Nathan Butler kiện vào năm 2017 vì tội đạo lời trong bản nhạc “Shake It Off”. Bản nhạc này có một đoạn lời như sau: “Cause the players gonna play, play, play, play. And the haters gonna hate…”. Trong bài “Playas Gon ‘Play” của Sean Hall và Nathan Butler, ra mắt vào năm 2001 có đoạn sau: “Haters gone hate, playas gone play. Watch out for them fakers, they will fake you everyday”. Na ná chút chút như vậy mà nên nỗi.
Cô ca sĩ vang danh Adele cũng bi soi vì chuyện na ná. Trong bài “Hello” rất nổi tiếng của Adele, đoạn nhạc đầu như sau: “Hello, it’s me. I was wondering if after all these years you’d like to meet. To go over everything. They say that time’s supposed to heal ya, but I ain’t done much healing”. Đoạn này được coi là nhái bài “Martha” của Tom Waits ra đời từ năm 1973. Đoạn mở đầu của bài “Martha” như sau: “Hello, hello there, is this Martha? This is old Tom Frost. And I am calling long distance. Don’t worry ’bout the cost”. Tôi thấy chỉ có chữ “hello” là đáng tội nhưng chúng ta hello hàng ngày có ai nói là “đạo văn” đâu. Nhưng dân nghe nhạc nói Adele đã mượn ý từ lời của bài “Martha” để viết nên “Hello”. Hai ca khúc có chủ đề khá giống nhau, nói về chuyện nhắn gửi người xưa đã từng có những kỷ niệm đẹp và đã có thời gian dài không gặp nhau.
Cô ca sĩ nổi danh Miley Cyrus, người có cái tật lè lưỡi dài thoòng (dĩ nhiên không phải khi hát) cũng dính chuyện nhái nhạc. Bản “We Can’t Stop”, phát hành vào năm 2013, bị nhạc sĩ người Jamaica Michael May kiện bồi thường 300 triệu đô vì giống lời ca khúc “We Run Things” của ông, được phát hành 25 năm trước. Trong bài “We Run Things” có câu: “We run things / Things no run we”. Cyrus hát trong “We Can’t Stop”: “We run things / Things don’t run we”. Chỉ có vậy mà nên chuyện. Theo tin của hãng Reuter ngày 4/1/2020 hai bên đã thỏa thuận đền một số tiền bên ngoài tòa án, không rõ bao nhiêu.
Năm 2022, Bắc Kinh được giao quyền tổ chức Thế Vận Hội Mùa Đông. Ca khúc “Ice Dancing” được chọn là một trong mười ca khúc quảng bá cho Thế vận hội. Tác giả bài này là Zhao Zhao, một dương cầm thủ nổi tiếng, tốt nghiệp trường nhạc danh tiếng nhất Trung quốc. Lập tức cộng đồng mạng tại Trung Quốc cũng như nhiều quốc gia khác tố cáo bài này nhái bản “Let It Go”, một bản nhạc nổi tiếng của phim hoạt họa Frozen của công ty Walt Disney. Bản “Let It Go” quá phổ biến kể từ khi phim Frozen được công chiếu trên khắp thế giới. Ca khúc này đã được giải Oscar 2015, hạng mục “Nhạc phim hay nhất”. Ký giả Marc Snetiker của tờ Entertainment Weekly cho đây là “bản thánh ca tuyệt vời của tự do”. Ký giả Joe Dzienianowicz, trên tờ The New York Daily News nhận xét đây là ca khúc “tôn vinh nữ quyền và nhu cầu xóa bỏ nỗi sợ hãi và sự xấu hổ”. Nhạc của “Ice Dancing” được người nghe cho là giống tới 90% bản “Let It Go”. Trên trang mạng Weibo, một dạng Twitter của Trung quốc, đã có nhiều lời chỉ trích. Một status viết: “Ông không mắc cỡ sao? Ông có thể đừng nhái nhạc của người khác được không?”. Một người khác viết: “Ông làm nhục Trung quốc!”. Trên YouTube, sau khi bản nhạc được post, một người bình luận: “Rõ ràng là nhạc nhái. Đây là một cuộc tranh tài thể thao thế giới, nếu không tự sáng tác được bài hát, sao không mướn nhạc sĩ ngoại quốc làm cho?”. Vụ này kết thúc ra sao, tôi không được rõ.
Trong “lịch sử” âm nhạc Việt có một câu chuyện “đạo nhạc” khá thú vị. Đó là nhạc sĩ Phạm Đình Chương mượn đỡ hai câu nhạc của nhạc sĩ Cung Tiến vì…bí! Chuyện hơi dài dòng và khá vui. Khi ông Quốc Phong, Giám Đốc Công ty Liên Ảnh, quay cuốn phim Chân Trời Tím dựa theo chuyện cùng tên của nhà văn Văn Quang, ông cần một bản nhạc làm nền cho phim. Khi đó Nhật Trường đã có bản Chân Trời Tím khá hay, làm ngay khi cuốn tiểu thuyết được xuất bản. Nhưng cuốn phim chỉ được quay ba năm sau khi cuốn tiểu thuyết ra đời nên bản nhạc của Trần Thiện Thanh đã cũ, Quốc Phong không muốn dùng lại. Phạm Đình Chương được đặt hàng làm nhạc cho phim. Năm 2017, Văn Quang kể lại:
“Khi thực hiện phim này, anh Quốc Phong, Chủ Tịch hãng phim Liên Ảnh (do bảy công ty hợp tác lại nên gọi là Liên Ảnh) và tôi đến phòng trà Đêm Màu Hồng có ban Thăng Long hát hàng đêm ở đó. Nhạc sĩ Phạm Đình Chương là bạn tôi nên anh Quốc Phong rủ tôi đi cùng. Khi xuất bản cuốn Chân Trời Tím, tôi có tặng anh Phạm Đình Chương một bản. Nên khi chúng tôi đặt vấn đề mời anh Phạm Đình Chương hợp tác soạn một bản nhạc làm nhạc chính cho phim Chân Trời Tím, anh Chương nhận lời ngay. Sau đó chỉ một tuần anh Chương đã có bản nhạc “Nửa Hồn Thương Đau” giao cho hãng phim. Cũng cần nói thêm là bản nhạc đó đã nói lên được tâm sự đau buồn của nhân vật chính trong phim khi phải chia tay với người yêu sau khi bị thương đã vội trở lại với chiến trường và đồng đội. Vì thế đã được toàn thể bảy ông chủ hãng phim Liên Ảnh đồng ý chọn làm bản nhạc chính cho phim Chân Trời Tím. Ở một khía cạnh khác có thể nhận định rằng trong bản nhạc đó nhạc sĩ Phạm Đình Chương đã gửi cả tâm sự của mình khi cay đắng chia tay vời người vợ cũ (là ca sĩ Khánh Ngọc). Tâm sự ấy được anh giấu kín nay mới được tiết lộ qua bản nhạc Nửa Hồn Thương Đau”.
Theo Văn Quang, Phạm Đình Chương giao bản nhạc cho Liên Ảnh chỉ bảy ngày sau. Nhưng đàng sau chuyện này là một thực tế khác. Trong bài “Phạm Đình Chương”, Du Tử Lê kể lại:
“Khi được hỏi tại sao chỉ còn hai câu chót mà “Nửa Hồn Thương Đau” lại phải mượn nhạc Cung Tiến thì Phạm Đình Chương cho biết: “Khi tôi nhận lời viết nhạc phim cho phim “Chân Trời Tím” Quốc Phong chi ngay tiền tác quyền. Trước sự điệu nghệ của bạn, tôi đã bắt tay vào việc sáng tác. Thời gian tôi dành cho “Nửa Hồn Thương Đau” không nhiều lắm. Nhưng khi tới phần coda tức là lúc phải đi ra, kết thúc ca khúc, tôi loay hoay không biết phải viết sao cho hợp với nội dung bản nhạc. Nghĩ thời hạn nộp bài còn xa, tôi cất nó đi. Bất đồ, một buổi tối Quốc Phong ghé lại Đêm Mầu Hồng đòi nợ! Bảo, mọi chuyện đã sẵn sàng, ê kíp quay đã bấm máy. Chỉ còn thiếu nhạc phim thôi. Quốc Phong gia hạn cho tôi, tối đa hai ngày! Ông biết mà, tôi làm gì được với hai ngày phù du đó! May sao, khi ấy trên nóc chiếc piano của tôi lại có bài “Lệ Đá Xanh” của Cung Tiến, phổ thơ Thanh Tâm Tuyền. Tôi thấy cái coda bài này có vẻ thích hợp với “Nửa Hồn Thương Đau”, thêm nữa cả hai đều là bạn rất thân, thế là “a-lê-hấp”, tôi dùng ngay cái coda đó. Và tôi có ghi rõ là tôi ‘mượn’ của Cung Tiến”.
Vậy đúng là đạo nhạc, rõ ràng như ban ngày, nhưng là một vụ nhạc nhái rất chi văn nghệ.
Trong âm nhạc Việt Nam, nhất là nhạc trẻ, có nhiều bài nhạc ngoại quốc được chuyển âm sang tiếng Việt. Ông bạn Trường Kỳ của tôi là một trong những tác giả chuyển lời này. Khi chơi với ông, tôi chẳng bao giờ hỏi ông có xin phép tác giả khi chuyển lời không nhưng tôi chắc chắn là không. Bằng vào chuyện dịch truyện ngắn ngoại quốc ra Việt ngữ của tôi thì rõ. Tôi có dịch một số truyện nhưng có biết mặt mũi mấy ông bà tác giả tây đầm này ra sao. Chúng ta đều tùy tiện như vậy cả. Nhưng dịch hay đặt lời Việt cho các tác phẩm ngoại quốc mà không xin phép tác giả cũng được coi như đạo văn đạo nhạc. Mấy ông bà ấy có bao giờ đọc tiếng Việt đâu nên chúng ta cứ thản nhiên phạm tội. Tội còn nặng hơn nếu dịch không sát với ý tưởng của tác giả. Nếu vậy người phạm tội nặng nhất là ông Nam Lộc. Bản “Trưng Vương Khung Cửa Mùa Thu”, lời Việt của bài “Tell Laura I Love Her”, đích thị là sáng tác dựa dẫm của ông Nam Lộc. Hình như cô Laura chưa bao giờ là nữ sinh Trưng Vương, nhất là cô nữ sinh được ông Nam Lộc vương vấn!
Nhạc nhái còn có category nhái cả ban nhạc. Hai ban nhạc đình đám mà người Việt chúng ta say mê là ABBA và Beatles đã được nhái lại. Kể từ khi ban nhạc The Beatles rã đám vào năm 1974, có nhiều ban nhạc Beatles nhái được thành lập tại nhiều quốc gia. Nổi trội nhất là ban The Beatles của thành phố Perth, Úc. Họ cũng có bốn thành viên đóng vai các nhạc sĩ chính của ban nhạc nguyên thủy gồm John Lennon, Paul McCartney, George Harrison và Ringo Starr. Họ nhái y chang từ trang phục, giọng hát, phong cách đến các nhạc cụ. Họ mua đấu giá được các nhạc cụ nguyên thủy do ban The Beatles dùng trước đây. Ban Beatles nhái này được hâm mộ tới nỗi họ đã đi trình diễn khắp thế giới và trên các du thuyền. Họ cũng đã từng tới biểu diễn tại Việt Nam.
Chúng ta biết ABBA được thành lập vào năm 1972 tại Stockholm, Thụy Điển đã bán được tới 385 triệu đĩa với các ca khúc mà nhiều người trong chúng ta thuộc nằm lòng: Waterloo; Dancing Queen; Money, Money, Money; The Winner Takes All và nhiều ca khúc khác. Năm 1999, tại Anh, ban nhạc nhái mang tên ABBA Mania được thành lập gồm 4 thành viên hóa trang và trình diễn các bản nhạc giống hệt như ABBA ngày trước. Họ đã đi lưu diễn tại nhiều nước gồm Venezuela, Mỹ, Mexico, Đức, Pháp, Thụy Sĩ, Hòa Lan, Đan Mạch. Tôn chỉ hoạt động của họ được ghi trong trang web riêng: “Vinh danh, đưa bạn quay ngược thời gian bằng cách tái hiện một trong những nhóm nhạc pop xuất sắc nhất thế giới trong các buổi biểu diễn trực tiếp trên sân khấu”. Vậy là nhái đứt đuôi rồi nhưng khi công ty Polar Music International AB, đại diện thương mại cho nhóm ABBA ngay từ khi thành lập, yêu cầu bên công ty giải trí và phát hành âm nhạc của Anh Handshake Ltd của Manchester và TAL Entertainment Ltd, đại diện cho ABBA Mania, ngưng sử dụng tên ABBA Mania trên các phương tiện truyền thông, họ đã phớt lờ lại còn post trên web: “ABBA Mania hoàn toàn không liên kết hoặc liên quan đến Polar Musa hoặc ABBA”. Trước sự ngang ngược của nhóm ABBA Mania, Polar Music Entertainment đã kiện. Nhưng tòa không có dịp xử vì hai bên đã dàn xếp ngoài tòa. Chi tiết vụ dàn xếp này không được tiết lộ nhưng luật sư của ABBA cho biết nhóm ABBA Mania sẽ không sử dụng tên ABBA nữa.
Nhiều người nói: chữ chỉ có 24 chữ cái, nhạc cũng chỉ có 7 nốt. Cứ ghép đi ghép lại chúng vào để thành câu cú hoặc nhạc nhiếc, trước sau thế nào cũng bị trùng. Chuyện chúng giống nhau là chuyện chẳng đáng ầm ỹ. Nếu nghĩ như vậy thì trong tự điển làm gì có chữ “nhái”!
Song Thao
10/2024
http://www.songthao.com/phiem-chu/nhac-nhai.htm
Ngày nhỏ chúng tôi căng miệng hát một cách thích thú bài nhạc chế từ bài La Marseillaise, bài quốc ca của Pháp. Tôi thuộc cho tới bây giờ, sau nhiều chục năm tôi vẫn còn hát được. “Thầy đồ ngày xưa quen thói nuôi móng tay dài / quần trễ tai hồng đỏ đen mực son. Đầu lúc la lúc lắc đảo như lên đồng / được dăm trẻ ghẻ lở quá hủi phong. / Quát lấy điếu, đem bình phóng , bưng cơi trầu. / Nhân chi sơ, người đi trước / ta bảo phải để vào tai dốt đặc. Ở trên đầu thầy có cái chi lúc lắc? Búi tó, nó to bằng niêu / tính ghét móng tay hằng cân / thọc luôn trong nách, bật tanh tách hoài / Ngâm thơ thích chí rung đùi”. Nhớ nhưng không chắc có đúng không, có thể có chỗ không nhớ tôi đã chế ra. Nhạc chế cũng như ca dao không bao giờ có tên tác giả. Không biết đây là một bài nhạc chế để chọc quê chính quốc lúc đó đang cai trị Việt Nam hay đùa chơi với các thầy đồ của một anh học trò không thích tới trường.
Nhạc chế thường là để mua vui vô thưởng vô phạt. Bản Love Story quá phổ thông, ai trong chúng ta cũng biết đó là một bản tình ca lãng mạn. Nhưng một ông, có lẽ là dân ghiền thuốc lá, đã chế ra như ri. “Biết nàng thèm thuốc lá / Tôi có thuốc lào, mời nàng tức tốc / Nàng đòi thuốc lá, không hút thuốc lào, không hút thuốc lào vì nàng quý phái / Mặc nàng quý phái tôi vẫn hút hoài mịt mùng khói thuốc / Ôi điếu thuốc lào / Thế rồi nàng vã quá, nàng đành hút ké, ôm cái điếu cầy nàng ngồi bó gối / Nàng ngồi bó gối môi mắt mơ màng miệng nàng bốc khói / Miệng nàng chúm chím, sương khói quanh người lần đầu quá đã / Ôi điếu thuốc lào!”
Tôi vốn mê bản nhạc này nên nghe bản nhạc chế thấy tội cho hai tác giả Francis Lai và Carl Sigman, một ông làm nhạc, một ông viết lời. Hai ông này ở xa, chẳng biết có còn thở trên cõi đời này không nữa, có tội cũng chẳng gửi qua nỗi lòng mình cho hai ông được. Thôi thì nói chuyện gần hơn một chút.
Tôi rất thích bản “Thuyền và Biển” thơ Xuân Quỳnh, nhạc Hữu Xuân. Đây là một bài thơ hay của nhà thơ vắn số. Có lẽ vì bài thơ quá hay nên có tới hai nhạc sĩ phổ nhạc. Nhạc sĩ Hữu Xuân và Phan Huỳnh Điểu. Tôi thích bài của Hữu Xuân do Diễm Liên hát. Bản nhạc chế như sau: “Chỉ có tiền mới hiểu / Vợ yêu ta nhường nào / Chỉ có vợ mới hiểu / Tiền lương ta là bao. / Những ngày đưa chậm lương / Vợ mặt mày cau có / Những ngày đưa chậm lương / Tiền chi tiêu thật khó. ? Nếu lỡ tiêu hết rồi / Vợ có còn êm ái? / Nếu lỡ tiêu thật rồi / Tiền lương ta ai lấy?”
Nhạc chế thường để mua vui khơi khơi như vậy nhưng nhạc chế nhiều khi cũng ôm ấp nỗi niềm. Khi còn bị nhốt trong trại tù cải tạo, tôi cũng đã chế nhạc. Ngày đó, sau những giờ lao động mệt nhọc, buổi tối chúng tôi chỉ muốn nghỉ ngơi. Nhưng cơm nước xong là những giờ họp tổ, sinh hoạt nhà, học tập kiểm điểm. Cuối cùng là căng miệng lên hát. Bài hát phổ biến là “Trường Sơn Đông Trường Sơn Tây”, thơ Phạm Tiến Duật do Hoàng Hiệp phổ nhạc. Hầu như đêm nào cũng leo lên Trường Sơn nên thấy ớn bà chè luôn. Một đêm, trằn trọc không ngủ được, tôi chế bản nhạc này, vừa để chọc quê ông bạn già nằm cạnh có cô bồ trẻ, vừa để tâm sự với chính mình. “Cùng đứng ngắm chung một vầng trăng / hai đứa ở hai đầu xa thẳm. / Đường ra về mùa này đẹp lắm. / Người bên đông nhớ người bên tây. / Ở bên đông anh ăn, anh ăn khoai sắn hơi nhiều, con đường cải tạo khó khăn gập ghềnh cho đời anh nát. / Hết rắn rồi anh bắt cóc anh ăn. / Còn bên tây em sống vẫn phây phây / hết ăn rồi lấy xe đi tìm kép / biết rằng em bắt được kép lạ / chắc em quên đời có anh rồi. / Em lên xe trời đổ cơn mưa / Chiếc gạt nước xua đi nỗi nhớ / Anh gánh nước nắng về rực rỡ / Chiếc thùng to nặng trĩu vai xương. / Từ bên anh đưa sang bên em / Những cơn sầu nhớ nhung dài vạn kiếp / Biết rằng em bắt được kép lạ / Chắc em quên đời có anh rồi!".
Trí nhớ tôi thật tệ. Tác giả không chắc còn nhớ đúng được “tác phẩm” của mình. Bài này không theo “truyền thống” của nhạc chế là không có tác giả. Một bài khác cũng có tác giả đàng hoàng. Bản nhạc rất nổi tiếng: “Hà Nội Mùa Này Vắng Những Cơn Mưa” của Trương Quý Hải. Năm đó Hà Nội lụt, “phố cũng như sông”. Nhiều người có máu tếu cao độ đã đổi tên Hà Nội thành Hà Lội! Có hai người đã chế bản nhạc này. Điều ngộ nghĩnh nằm ngay trong tên của bản nhạc. Hà Nội vắng những cơn mưa mà mưa thối đất. Hai anh Trương Công Sáng và Trần Chí Hiếu lội mưa ngán quá bèn nảy ra ý chế bài hát của bạn. Hai anh vốn thân tình với tác giả Tương Quý Hải. Hứng đã có, họ “sáng tác” rất nhanh. Anh Trương Công Sáng cho biết: “Ngày ấy Hà Nội bị ngập, mình và Hiếu sau khi lội nước tới cơ quan thấy ai cũng xôn xao về việc ngập lụt nên Hiếu mới nảy ra ý tưởng “Chế lời bài hát đi anh”. Tôi ngại bản quyền, Hiếu lại bảo: “Sợ gì, lôi bài ông Hải ra chế cho lành!”. Chúng tôi sáng tác và hoàn thiện cũng rất nhanh, chỉ khoảng 30 phút. Khi anh Hải đến chúng tôi cho nghe thử. Chỉ thấy anh vừa nghe vừa vỗ đùi đen đét khoái chí”.
“Hà Nội mùa này phố cũng như sông / Cái rét đầu đông chân em run ngâm trong nước lạnh / Hoa sữa thôi rơi, em tôi bơi cả chiều trên phố / Đường Cổ Ngư xưa, ngập tràn nước sông Hồng / Hà Nội mùa này chiều không có nắng / Phố vắng nước lên thành con sông / Quán cóc nước dâng ngập qua mông / Hồ Tây, giờ không thấy bờ / Hà Nội mùa này lòng bao đau đớn / Ta nhớ đêm nao lạnh đôi tay / Cho đến đêm qua lạnh đôi chân / Giờ đây lạnh luôn toàn thân / Hà Nội mùa này phố cũng như sông / Cái rét đầu đông chân em thâm vì ngâm nước lạnh / Hoa sữa thôi rơi, em tôi bơi cả chiều trên phố / Đường Cổ Ngư xưa, ngập tràn nước sông Hồng / Hà Nội mùa này người đi đơm cá / Phố vắng nước lên thành con sông / Quán cóc nước dâng ngập qua mông / Hồ Tây tràn ra Mỹ Đình / Hà Nội mùa này lòng bao đau đớn / Ta nhớ đêm nao lạnh đôi tay / Cho đến đêm qua lạnh đôi chân / Giờ đây lạnh luôn toàn thân”.
Tác giả bài hát chính quy Trương Quý Hải nói về đứa “con lai” của mình: “Phải nói là tôi thật bất ngờ về sự sáng tạo của các bạn trẻ bây giờ. Và cũng đúng như Sáng nói, tôi cũng bị các bạn trẻ làm cho phải cười ra nước mắt. Mỗi bài phù hợp với một ngữ cảnh, không thể đem ra so sánh. Bài hát chế thì phù hợp với cài ngày lụt lội đó. Trong cái khó khăn có một tiếng cười chia sẻ, để quên đi cái vất vả, để tìm thấy cái lạc quan thì bài hát chế cũng có giá trị riêng và hướng tới một đối tượng riêng”.
Nhạc chế cũng có đời sống riêng của chúng. Đó là một thứ văn nghệ dân gian, được phổ biến rộng rãi chỉ bằng truyền khẩu giúp cho mọi người có được những giây phút giải trí. Trên thực tế lời của các bản nhạc chế đi ngay vào sự kiện, không vòng vo tam quốc, thấm ngay vào lòng người. Đó là những lời kề cận của người sống trong cùng một hoàn cảnh, chung một nhịp đập của con tim. Dân miền Nam đã trải qua cuộc đổi đời mãnh liệt vào tháng 4/1975. Nhạc chế không bỏ qua biến cố đau thương này.
Bài “Túp Lều Lý Tưởng” của Tôn Nữ Trà Mi, một bút danh khác của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, là bài hát quen thuộc của dân miền Nam. Đôi song ca Hùng Cường - Mai Lệ Huyền đã làm mưa làm gió với bài này trên truyền thanh truyền hình trước 1975. Khi Sài Gòn được “giải phóng” bản nhạc chế đã phát hết tác dụng. Dân Sài Gòn nghe mà mát bụng.
“Từ ngày giặc Mỹ vô đây mình cất nhà lầu / Từ ngày giặc Mỹ vô đây mình sắm xe hơi / Từ ngày giặc Mỹ vô đây mình sắm Honda / Lâu lâu mình sắm cái lò ga, lâu lâu mình sắm cái đồng hồ / Dần dần mình sắm sắm luôn người yêu / Từ ngày giải phóng vô đây mình bán nhà lầu / Từ ngày giải phóng vô đây mình bán xe hơi /
Từ ngày giải phóng vô đây mình bán Honda / Lâu lâu mình bán cái lò ga / lâu lâu mình bán cái đồng hồ / dần dần mình bán bán luôn cái cầu tiêu / Đó là lý tưởng của bác và của anh / anh mang vào trong Nam / Bắt người dân nghèo phải đói khổ phải lầm than”.
Dân chúng Sài Gòn ngày đó có nghề “chà đồ nhôm”. Nhìn quanh nhà có chi mại được là khuân ra chợ trời. Khách hàng là những anh bộ đội “giải phóng”. Còn chi cay cú hơn là dùng ngay bài “Giải Phóng Miền Nam” chế thành giải phóng đồ nhà. “Giải phóng vào đây, chúng ta cùng bán hết ráo / Còn cái cát xét cũng ra chợ cũ bán nốt / Ôi! ti vi, máy may nhà mình xài mấy đời: đem bán cho bộ đội kiếm tiền / Ðây bếp ga, quạt máy / Kia quần tây, sơ mi cứ vậy mà chúng ta đem ra bán dần”.
Bán mãi cũng hết, dân miền Nam đã phải trải qua thời kỳ đói vàng mắt sau ngày “giải phóng”. Ông Trần Long Ẩn là nhạc sĩ của phía bên thắng trận nhưng không thắng nổi lòng dân. Trần Long Ẩn có bài ca rất nổi tiếng, sau 30/4 được phổ biến rộng rãi trên các phương tiện truyền thông, bài “Tình Đất Đỏ Miền Đông”. Không bao lâu sau, bài hát đỏ này được chế lời, nói lên nỗi bực dọc của người dân đói rạc người. “Ai đã ăn mì và khoai giá rẻ / Ăn mấy bữa thì mặt mũi xanh lè / Để heo ăn thì heo mau lớn / Cho người ăn thì… mau sớm vô nhà thương / Ai đã ăn mì và khoai giá rẻ / Ăn mấy bữa thì bị ghẻ tưng bừng / Ghẻ tới lưng rồi… chui qua mông… đít / Vô nhà thương ngồi… xin thuốc đem dzìa xoa / Tổ Quốc ơi, ăn khoai mì ngán quá! / Nhà nước ơi, sao ăn độn hoài hoài / Từ giải phóng vô đây, không thấy mặt hột cơm …”
Chuyện ăn độn, khi thì khoai sùng, khi thì sắn nổi gân máu, khi thì bột mì mốc, khi thì bo bo là chuyện tôi đã từng cùng đồng bào tôi trải qua. Bài “Gia Tài Của Mẹ” của Trịnh Công Sơn được cho dính đầy khoai sắn.
“Một ngàn năm ta đuổi thằng Tàu / Một trăm năm ta đuổi thằng Tây / Hai mươi năm đuổi Mỹ từng ngày / Gia tài của mẹ: gạo độn ngô khoai / Gia tài của mẹ: gạo mốc dài dài / Dạy con đeo răng sắt mà nhai / Dạy con mua thuốc đau dạ dày / Ăn sắn con thành chai / Ăn sắn tiêu hình hài”.
Bản “Lên Đàng” của Lưu Hữu Phước là một bản nhạc hùng thường được hát trong những dịp họp mặt của giới trẻ, nhất là trong các sinh hoạt của Hướng Đạo. Bản nhạc có từ thời kháng chiến, thời mà tác giả bản nhạc say sưa với các phong trào thanh niên. Bản nhạc chế cũng “lên” nhưng là lên tàu vượt biên. “Nào anh em ta cùng nhau mua ghe đóng tầu / Kiếm thuyền 3 bloc / Ta cùng vượt biển bái bai quê hương rủ nhau qua Mỹ lưu đày / Ðoàn ta chen vai sợ chi công an, biên phòng…”
Cái thời mà trong đầu mỗi người dân đều có một ông quan xưa rồi, thời nay trong đầu mỗi người dân đều có một chiếc ghe. Có tiền thì chạy đôn chạy đáo mua một chỗ ngồi trên những con thuyền ra khơi. Không có tiền thì canh me cốt sao cho thoát khỏi…quê hương. Quê hương chỉ còn là những ngày vàng con mắt, chặt con tim chẳng ai còn muốn lưu luyến. Hầu như mọi tầng lớp, mỗi người đều có tiểu sử trong đó có mục “vượt biên”. Bản nhạc nổi tiếng “Tàu Về Quê Hương” của Hồng Vân được quay mũi lái thành tàu rời quê hương. “Quê hương thanh bình mà sao ta sống không yên / Đưa nhau lên tàu vượt biên em thấy vui hơn / Vượt biên mình đóng ba cây / Vượt biên mình tới Ga-lăng / Vượt biên mình tới Bi-đông làm thân tị nạn / Không ai cho vàng mình đi theo lối canh me / Canh me không thành mình đi theo ngã Cao Miên / Vượt biên mình kiếm tương lai /Vượt biên mình kiếm đô la / Rồi mai mình lấy visa, làm thân Việt kiều”.
Đi hay về, Trịnh Công Sơn đã dùng dằng trong “Một Cõi Đi Về”. Không “đi” được, không yên phận “về”, thôi thì bia ôm cho quên phận của một tên lạc bày giữa quê hương. “Bao nhiêu năm rồi còn mãi bia ôm / Ôm nhau loanh quanh cho đời đỡ mệt / Em ơi! Bia ôm tha hồ chặt đẹp / Tình ái lăng nhăng – Một cõi đèn mờ / Lời nào của bia – Lời nào của rượu / Đùi nào của em – Đùi nào của bạn / kế bên / Một thùng vừa bay – Một thùng vừa cạn / Ngồi vào lòng nhau cho vui trọn vẹn / Tối ngày / Nhân dân chi tiền thì cứ bia ôm / Ai không bia ôm vô cùng khờ dại / Ta đi bia ôm cho đời trẻ lại / Kệ bố nhân dân dù đói hay nghèo”.
Tác giả của một nhạc phẩm bị chế lời chắc không vui khi đứa con tinh thần của mình bị lai căng. Cứ như một tổ chim bị tu hú ghé bàn tọa vào đẻ nhờ. Chim tu hú không biết làm tổ nên phải đẻ trứng vào tổ chim khác. Tác giả các bản nhạc chế, thường là vô danh, cũng đã mượn đỡ những bản nhạc nổi tiếng để gửi gấm tâm sự mình. Tôi không sáng tác nhạc nên không biết các nhạc sĩ sáng tác có nhạc bị chế cảm nghĩ ra sao. Nhưng thiết nghĩ họ nên vui vì nhạc mình có được nhiều người ê a, thì nhạc chế mới chọn để làm chốn nương thân.
03/2024
http://www.songthao.com/phiem-chu/nhac-che.htm
- Nhạc Nhái và Nhạc Chế Song Thao Phiếm
- Phan Nguyên - Mượn Dấu Thời Gian Song Thao Tùy bút
- Đọc “Cùng nhau đất trời” của Khánh Trường Song Thao Điểm sách
- Huỳnh Công Ánh, người vượt thoát Song Thao Nhận định
- Phan Xuân Sinh, người của mọi người Song Thao Nhận định
- Ly Rượu Mừng Song Thao Phiếm
- Hát Cô Đầu Song Thao Phiếm luận
- "Ông Văn Nghệ" Võ Thắng Tiết Song Thao Nhận định
- "Trăm Cây Nghìn Cành" Của Nhà Thơ Triều Hoa Đại Song Thao Nhận định
- Đọc “Bốn Biển Là Nhà” Của Nguyễn Lê Hồng Hưng Song Thao Nhận định
Các nhóm nhạc (Wikipedia):
Myosotis, Tricéa, Tổng Hội Sinh Viên, Đồng Vọng
Nhạc sĩ:
Trang nhà:
Nhạc tuyển::
Dòng nhạc gợi nhớ Taberd75.com
Sài Gòn ơi! Vĩnh biệt Ngọc Lan
Mùa thu Paris Thái Thanh
Lòng Mẹ (Y Vân) Lê Tấn Quốc, Saxo
Hận Đồ Bàn (Xuân Tiên) Chế Linh
- Hình Ảnh Ca Nhạc Sĩ Sài Gòn trước 1975
© Hoc Xá 2002 (T.V. Phê - phevtran@gmail.com) |