28-8-2019 | HỘI HỌA

Trừu Tượng Phan Nguyên: Nhịp Điệu Và Xung Lực

  HUỲNH HỮU ỦY

     Họa sĩ Phan Nguyên

Phan Nguyên là một họa sĩ tự học, và tương đối còn khá trẻ, vậy mà trong những năm gần đây, dường như anh đã gây được sự quan tâm ở nhiều người trong giới mỹ thuật vì một bút pháp có nhiều cá tính độc đáo.

Phan Nguyên chọn xu hướng trừu tượng, khuynh hướng này bộc lộ khá mạnh trên loạt tranh khố nhỏ mà anh gọi dưới một tên chung "Fractus” với đường nét rất phóng túng, tự do, nương theo đôi cánh của màu và nét mà bay lượn giữa bầu trời vô hạn của nghệ thuật.

Phan Nguyên sinh ngày 4 tháng 1 năm 1952 ở Hà Nội. Sang Pháp năm 1972, hiện sống bằng nghề dạy học và vẽ tranh tại Paris. Hội viên Hội Nghệ Sĩ Tạo Hình Pháp. Giải nhất cuộc thi hội họa vùng Seine et Marne năm 1992. Triển lãm cá nhân vài lần ở Paris, Aix-en-Provence, và đã tham dự những cuộc triển lãm quốc tế hàng năm: Salon d'automne, Mac 2000, Salon International de la Côte d'Azur, Biennale nghệ thuật hiện đại các quốc gia nói tiếng Pháp (1992). Anh bày tranh thường trực ở Ga-lơ-ri Art et Passion (Nandy).

Loạt tranh khổ nhỏ Fractus (mảnh vụn) vẽ trên giấy bày ở Trung Tâm Văn-Hóa Pháp Việt ở quận 5, Paris, từ 5-11-1993 đến 5-12-1993 ấy được nhiều thích thú cho người xem tranh, chính vì nhịp điệu và xung lực từ thế giới hoàn toàn riêng biệt của Phan Nguyên mang đến. Loạt tranh này như Phan Nguyên đã từng cho tôi biết:

Đó là những bức tranh khổ nhỏ bằng hơn bàn tay, vẽ trên giấy những lúc có ít thời giờ, lâu ngày nhìn lại thấy cũng vui, vì chúng là những dấu tích trong một khoảnh khắc nào đó trong cuộc sống của mình, là những cảm xúc rơi rớt nên tôi đặt là “Fractus". Nhiều người tưởng lầm là những phác thảo, những esquisse để vẽ lại tranh lớn, nhưng không phải, đây là những bản chính và duy nhất. Lắm khi tôi yêu những bức tranh khổ nhỏ này hơn cả những tấm lớn hai ba thước.

Dưới đây là mấy nhận xét của ông Nguyễn Thanh Nhã, một cây bút viết về mỹ thuật ở Pháp nhân phòng tranh Phan Nguyên mở cửa vào cuối mùa thu năm 1993; bài viết “Phòng Tranh Phan Nguyên: một khám phá” in lại dưới đây tuy ngắn nhưng hy vọng sẽ là chất xúc tác tốt, hay chính là chiếc chìa khóa giúp cho chúng ta đến dễ dàng hơn với hội họa của Phan Nguyên.

2-1995

H.H.U.

Nghệ thuật Phan Nguyên là một nghệ thuật thuần bản năng. Một nghệ thuật do trực cảm ngự trị, do xúc cảm, do tâm cảm, do linh cảm ngự trị. Một nghệ thuật có thể phảng phất liên tưởng đến dòng trừu tượng trữ tình (Mathieu, Pollock) nhưng đã mang đậm một dấu ấn riêng biệt, từ nay thoạt nhìn không thể nhận diện khác.

Bài học thử nghiệm đã được chắt lọc. Thời rèn luyện hầu như không để lại vết hằn. Thoát ly phần lớn khỏi câu thúc kỹ thuật, Phan Nguyên đến với chúng ta nhân dịp triển lãm cá nhân đầu tiên tổ chức tại Paris (Trung tâm văn hóa Pháp-Việt) cuối thu 1993, với một bút pháp đặc thù, khẳng định một tài năng đang độ sung mãn.

      Xung Lực Và Nhịp Điệu, sơn dầu.
  (Phan Nguyên)

Phan Nguyên vẽ bằng xung năng, bằng nội lực. Những bức xúc của xung lực bắt rễ từ sâu thẳm của tâm thức, từ đáy tiềm thức, từ cái hỗn mang của sự sống, để theo một quỹ đạo nội phá liên chuyển phân rã phối hợp, bật nên những tạo phẩm thét cao rung cảm. Mỗi bức tranh thường mang dạng một nảy sinh, một nở rộ, một trào dâng với những nét bộc phát, những vệt phun tỏa, những tia phóng xạ. Những thể hiện khác của xúc cảm không thiếu: đường lượn của mỡ màng, cuộn cuốn của giằng xé sôi nổi, vòng bọc của ẩn ức trắc trở, mảnh vỡ của ảo giác, nói chung đủ loại hình thể nguyên thủy của thế giới vô hay hữu cơ, vang vọng qua lăng kính tưởng tượng, từ một vũ trụ vô thường. Nhưng biểu trưng nổi bật vẫn là những nét chải mạnh, những chớp rạch, những tia phọt, những hằn khắc, tụ đọng những giây phút nhập định, những khoảnh khắc thiên khải trên bức vải không đặt trên giá vẽ, mà trải thẳng mặt đất để dễ nhận những nhát cọ xuất thần. Dưới dạng đó, những tạo phẩm Phan Nguyên gây sâu sắc ấn tượng một sự bùng nổ, một tụng ca, một hài tấu, một giao tình, một hoan hội, hội sao, hội mùa, hội hoa, hội lửa, hội bông pháo...

Hãy nghe chính họa sĩ tả quá trình sáng tạo của mình:

Đầu óc thanh thản, tứ chi mềm mại, tâm hồn thiền định, trống vắng. Một màu vải trắng tinh như bông giúp ta lắng nghe mọi rung động, cảm xúc đến từ cõi sâu kín. Âm vang nội tâm được phóng vào vũ trụ vô tận, dội trở lại những tín hiệu mơ hồ nào đấy, thấm vào lòng, chuyển lên tim, lan đến từng thớ thịt, bật ra thành nét vẽ. Người đời thường gọi đó là xung lực. Mức độ thiền định càng sâu thì xung lực càng mạnh. Nó chỉ đến trong phút chốc để đòi chuyển hóa thành màu sắc, hiện hình lên khung vải và tức thì phải bắt lấy!

Cho nên mỗi bức tranh của Phan Nguyên là một thách thức với định mệnh, một cuộc vật lộn với thiên nhiên, một thám hiểm vào hư vô. Mà cũng thường là một tao ngộ với hạnh phúc.

Nguyễn Thanh Nhã

(Mỹ Thuật, Hội Mỹ Thuật TP. Hồ Chí Minh, số 12-13, 1994)

Huỳnh Hữu Ủy

Nghệ Thuật Tạo Hình Việt Nam Hiện Đại, VAALA 2008

Cùng Tác Giả:

- Họa sĩ Victor Tardieu Huỳnh Hữu Ủy Nhận định

- Họa sĩ Lê Văn Miến Huỳnh Hữu Ủy Nhận định

- Vài Dáng Ngựa Trong Nền Mỹ Thuật Cổ Truyền Việt Nam Huỳnh Hữu Ủy Khảo luận

- Đôi Nét Về Văn Cao Của Hội Họa Huỳnh Hữu Ủy Nhận định

- Họa Sĩ Lê Văn Tài Huỳnh Hữu Ủy Nhận định

- Họa Sĩ Bửu Chỉ Huỳnh Hữu Ủy Nhận định

- Nguyễn Đăng Thường: Từ Văn Chương Đến Nghệ Thuật Tạo Hình Huỳnh Hữu Ủy Nhận định

- Tình Tự Dân Tộc Và Dòng Thơ Kháng Chiến Huỳnh Hữu Ủy Nhận định

- Tranh Khắc Gỗ Dân Gian và Các Tác Phẩm Văn Học Cổ Huỳnh Hữu Ủy Biên khảo

- Nguyễn Đức Sơn: Một Đỉnh Thơ Kỳ Dị Và Cô Độc Huỳnh Hữu Ủy Nhận định