2004 | ÂM NHẠC

Lê Thương (1914-1996)

    PHẠM ANH DŨNG

    Nhạc sĩ Lê Thương

Chi tiết về cuộc đời của nhạc sĩ Lê Thương ít thấy được nhắc đến, ít người biết rõ. Có thể ông có bản tính ít phô trương và sống cuộc đời giản dị. Lê Thương tên thật là Ngô Đình Hộ, sinh năm 1914 tại Nam Định. Cũng có một bài viết cho nơi sinh của ông là Hà Nộị . Theo tập sách Hồi Ký Phạm Duy, Lê Thương là một thầy tu nhà dòng hoàn tục.

Lê Thương tuy là nhạc sĩ có hạng, nhưng nghề nghiệp chính lại là nghề dậy học. Ông là giáo sư Sử Địa, có một thời gian giảng dạy cho học sinh tại một số trường trung học tư ở Sài Gòn. Ông cũng có lúc làm công chức ở Trung Tâm Học Liệu, bộ Quốc Gia Giáo Dục.

Nhạc sĩ Lê Thương mất năm 1996 tại Việt Nam.

Lê Thương là một trong những người tiên phong viết tân nhạc Việt Nam.

Tân nhạc Việt Nam bắt đầu khoảng năm 1938. Lúc đó, những bản tân nhạc Việt Nam đầu tiên có lẽ là những bản như Tâm Hồn Anh Tìm Em của Dương Thiệu Tước, Bông Cúc Vàng và Kiếp Hoa thơ Nguyễn Văn Cổn và nhạc Nguyễn Văn Tuyên, Bình Minh thơ Thế Lữ và nhạc Nguyễn Xuân Khoát, Khúc Yêu Đương của Thẩm Oánh, Đám Mây Hàng của Phạm Đăng Hinh, Đường Trường của Trần Quang Ngọc, Bản Đàn Xuân của Lê Thương...

Ngoài Bản Đàn Xuân, thời đó nhạc sĩ Lê Thương còn ở miền Bắc Việt, sau đã có phổ biến thêm những tác phẩm khác như Tiếng Đàn Đêm Khuya, Một Ngày Xanh, Trên Sông Dương Tử, Thu Trên Đảo Kinh Châụ...

Nhạc sĩ Lê Thương viết nhiều loại nhạc khác nhaụ. Năm 1941, Lê Thương vào miền Nam định cư . Thời điểm đó, ông có sáng tác những bản nhạc phổ thơ như Lời Kỹ Nữ (thơ Xuân Diệu), Lời Vũ Nữ (thơ Nguyễn Hoàng Tư), Bông Hoa Rừng (thơ Thế Lữ), Tiếng Thùy Dương (tức Ngậm Ngùi thơ Huy Cận) và Tiếng Thu (thơ Lưu Trọng Lư). Hai bài Ngậm Ngùi và Tiếng Thu cũng được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc sau này .

Lê Thương là nhạc sĩ Việt Nam đầu tiên viết nhạc hài hước với những bản Hoà Bình 48, Liên Hiệp Quốc, Làng Báo Sài Gòn... Những bản này do nghệ sĩ Trần Văn Trạch trình diễn nhiều lần vào những của thập niên 1940. Một bản nhạc ông sáng tác được hát nhiều trong thời kháng chiến chống Pháp là Bà Mẹ Việt Nam, chuyện một bà mẹ có bốn đứa con trai trong thời kháng chiến. Nhạc sĩ Lê Thương có tiếng về viết nhạc chuyện ca như Nàng Hà Tiên, Lịch Sử Loài Người, Hoa Thủy Tiên..., và còn thêm một số bài ca nhạc cho vài ban kịch và hãng phim.

Về sau, mỗi cách tuần Lê Thương và nhạc sĩ Lê Cao Phan phụ trách ban nhạc Măng Non cho trẻ em, phát thanh qua làn sóng điện các chuyện cổ tích, khúc dân ca, bài ca nhi đồng...

Ngoài ra Lê Thương còn có đặt lời cho những bản nhạc ngoại quốc ngắn như Nhớ Lào (nhạc Lào), Bông Hoa Đại tức Ô Đuồng Chăm Pá (nhạc Lào), Lòng Trẻ Trai (nhạc Hoa Kỳ), Hoa Anh Đào tức Sakura (cổ nhạc Nhật Bản), Màn Brúc Đánh Giặc (dân ca Pháp)...

Một trong những loại nhạc được ông chú ý đến và sáng tác là nhạc Nhi Đồng và Thiếu Niên gồm những bản như Cô Bán Bánh, Con Mèo Trèo Cây Cau, Thằng Bé Tí Non, Ông Nhang Bà Nhang, Đây-Nhi Đồng Ca, Truyền Kỳ Việt Sử, Thiếu Sinh Cạ... Có lẽ hầu như tất cả mọi người đều đã có nghe, biết bài hát Thằng Cuội:

Bóng trăng trắng ngà

Có cây đa to

Có thằng Cuội già

Ôm một mối mơ

Lặng yên ta nói Cuội nghe

"Ở cung trăng mãi làm chỉ"

Bóng trăng trắng ngà

Có cây đa to

Có thằng Cuội già

Ôm một mối mơ.

Một bản nhạc rất phổ thông ở các trường trung tiểu học là bài Học Sinh Hành Khúc:

Học sinh là người Tổ Quốc mong cho mai sau

Học sinh xây đời niên thiếu trên bao công laọ..

Rồi đến bản nhạc ngộ nghĩnh Ông Ninh Ông Nang:

Ông Nỉnh ông Ninh, ông ra đầu đình

Ông gặp ông Nảng ông Nang

Ông Nảng ông Nang, ông ra đầu làng

Ông gặp ông Nỉnh ông Ninh

Nang Ninh đầu đình

Và Ninh Nang đầu làng...

Và đến bài hát Tuổi Thơ thật dễ thương:

Trời xanh xanh mát

Hương thơm thơm ngát

Cùng nhau ta múa điệu ca

Cùng nhau ta hát đời ta

Nhụy hoa thanh khiết

Men hoa ngây ngất

Hát cho tâm hồn được khuây

Cũng như cánh đẹp được bay

Sớm bắt bướm hái hoa kêu la nô đùa

Chiều lại ra dạo chơi vườn hoa

Tôi quyến luyến má ba vui ca bên đèn

Bẩy giờ đêm nằm ngủ mơ thấy tiên.

Về nhạc Lê Thương, đáng bàn đến nhất là ba bản nhạc trong Trường Ca Hòn Vọng Phu Bằng âm điệu gần gũi âm giai Ngũ Cung của Dân Ca Việt Nam, với ảnh hưởng từ Chinh Phụ Ngâm Khúc của nữ sĩ Đoàn Thị Điểm và Đặng Trần Côn, Hòn Vọng Phu 1 được ông viết tại Bến Tre, khoảng năm 1943.

Mở đầu bài hát, người chồng theo lệnh vua, ra mặt trận với tiếng trống thúc dục:

Lệnh vua hành quân trống kêu dồn

Quan với quân lên đường

Đoàn ngựa xe cuối cùng

Vừa đuổi theo lối sông

Phía cách quan xa trường

Quan với quân lên đường

Hàng cờ theo trống dồn

Ngoài sườn non cuối thôn

Phất phơ ngậm ngùi bay ...

Từ đó, xa cách muôn trùng:

...Người đi ngoài vạn lý quan sơn

Người mong chờ trong bóng cô đơn...

Cứ như vậy, người vợ ở lại ngày ngày ôm con, đứng đợi ngóng chồng trở về và cuối cùng cả hai mẹ con vì mòn mỏi chờ mãi đã hóa ra đá:

...Người không rời khỏi kiếp gian nan

Người biến thành tượng đá ôm con.

Sau đó, ông đã sáng tác thêm Hòn Vọng Phu 2 tức Ai Xuôi Vạn Lý khoảng năm 1946. Mẹ con người đàn bà hóa đá vẫn chờ mong. Giai điệu nhạc thật buồn:

Người vọng phu trong lúc gió mưa

Bế con đã hoài công để đứng chờ

Người chồng đi đã bao năm chưa thấy về

Đá mòn nhưng hồn chưa mòn giấc mợ...

...Mà chờ người đi mất từ ngàn xưa

Nàng đứng ôm con xem chàng về hay chưa?

Về hay chưa?

Có ai xuôi vạn lý, nhắn đôi câu giúp nàng

Lấy cây hương thật quý, thắp lên thương tiếc chàng...

Người đi chắc chả bao giờ quay lại:

...Thôi đứng đợi làm chi

Thời gian có hứa mấy khi

Sẽ đem đến trả đúng kỳ

Những người mang mệnh biệt ly

Hòn Vọng Phu 3 tức Người Chinh Phu Về viết xong năm 1947. Mở đầu, vẫn còn hình ảnh não nề của tượng đá chờ trông:

Nơi phía Nam giữa núi mờ

Ai bế con mãi đứng chờ

Như nước non xưa đến giờ...

Và cuối cùng người chinh phu cưỡi ngựa trở về, âm điệu dòng nhạc như tiếng ngựa phi:

Đường chiều mịt mù, cát bay tỏa bước ngựa phi đường trường

Nếp tàn y hùng cường, vẫn còn bay trong gió bóng từ xa, sắp dần qua

Bóng chàng chập chùng, vượt núi non cũ, với hành lương độ đường

Chiếc hùng gươm danh tướng dưới tà uy đếm nhịp đi, vó ngựa phị..

Nhưng cuộc trở về đã quá muộn màng, ai oán:

...Nhớ cố hương lưu luyến tấc lòng mau dồn chân

Vết bước đi trên phiến đá mòn còn in dấu

Từ bóng cây ngôi mộ bên đường

Từ mái tranh bên đình trong làng

Nguồn sử xanh âm thầm vẫn sống

Bao mối thương vang động trong lòng.

Tác phẩm tuyệt diệu, lớn lao và bất diệt Trường Ca Hòn Vọng Phu, đã làm nổi bật tên tuổi của nhạc sĩ Lê Thương trong lịch sử Âm Nhạc Việt Nam...

Phạm Anh Dũng

(Tháng 10, Năm 2000

Santa Maria, California, USA)

Cùng Tác Giả:

- Nhạc sĩ Trọng Khương Phạm Anh Dũng Nhận định

- Lê Thương (1914-1996) Phạm Anh Dũng Tạp bút