20-07-2014 | VĂN HỌC

Ngược xuôi “những nẻo đường tiếng Việt”

  Lê HỮU

BS. Nguyễn Hy Vọng ra mắt 2 tác phẩm... (Hoàng Thụy Văn tường trình)

“Cái hoa hòe của chữ viết chỉ là văn chương,

tư tưởng con người mới là văn học.”

(“Những nẻo đường tiếng Việt”, BS Nguyễn Hy Vọng)

    Bác sĩ Nguyễn Hy Vọng

Thương em thì thương rất nhiều mà duyên kiếp lỡ làng rồi

Câu hát quen thuộc trong một bài nhạc cũ, “Gợi giấc mơ xưa”. Bài hát kể về một chuyện tình lỡ làng. Tác giả bài hát ấy, nhạc sĩ Lê Hoàng Long, có lần bộc lộ rằng “duyên kiếp lỡ làng” là vì ông bố người yêu của chàng không bằng lòng gả con gái mình cho anh chàng tối ngày chỉ biết kéo đàn violon. Hẳn là chàng nhạc sĩ phải nhiều tiếc nuối lắm nên hai tiếng “lỡ làng” được chàng đưa vào trong bài hát đến hai lần, “Em ơi, tình duyên lỡ làng rồi, còn đâu nữa mà chờ…”

Tôi chắc chàng nhạc sĩ (và nhiều người cũng duyên phận lỡ làng như chàng) không có ý định tìm hiểu chữ “làng” trong “lỡ làng” có nghĩa là gì, vì vậy cũng không biết được rằng chữ ấy có gốc gác là tiếng Nùng và có nghĩa là lỡ dịp, là không còn dịp nào để làm một việc gì. Khi bị lỡ chuyến tàu hay chuyến xe thì người Nùng gọi là “làng tàu”, “làng xe”.

Cũng ít ai biết chữ “pha” trong tên bài hát “Phôi pha” phát âm rất gần với tiếng Chàm và Thái, với cùng một nghĩa là mờ nhạt, là qua đi. Hoặc chữ “ngùi” trong tên bài hát “Ngậm ngùi” phát âm rất gần với tiếng Mon và Chàm với cùng một nghĩa là buồn tủi. Hoặc chữ “tác” trong tên bài hát “Tan tác” phát âm rất gần với những tiếng Thái, Mon, Chàm, Khmer, Malay, Indonesia với cùng một nghĩa là nứt rạn. Những tiếng ấy đều có chung một cái nôi ngôn ngữ với tiếng Việt, và có thể được gọi là các ngôn ngữ “anh em ta cùng mẹ cha”. ^(*)

Người tiết lộ cho chúng ta biết những điều thú vị này là Bác sĩ Nguyễn Hy Vọng, tác giả cuốn sách “Những nẻo đường tiếng Việt” và bộ “Từ điển nguồn gốc tiếng Việt”. Riêng bộ từ điển có khổ lớn (8”x10”), gồm 3 quyển, dày đến 2,200 trang và nặng đến 5 ký.

Có thể gọi đây là bộ sách rất “nặng ký”, hiểu theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng.

Tất nhiên giá trị một cuốn sách không đo ở bề dày, sức nặng hay kích cỡ, thế nhưng một bộ sách được giới thiệu là cân nặng đến 5 ký kể cũng là chuyện hiếm thấy trong các sinh hoạt “Giới thiệu sách”. Chỉ cần hình dung những người yêu sách khệ nệ ôm bộ sách quý ra xe và những vị khách lớn tuổi cần có người phụ giúp để khuân sách về nhà là cũng đủ thấy ấm lòng vì biết được rằng ở quanh đây vẫn còn có những tấm lòng yêu chữ nghĩa tiếng Việt.

Cũng không cần phải dẫn ra những tên tuổi như nhà biên soạn từ điển Đào Đăng Vỹ hay nhà văn Bình Nguyên Lộc từng bày tỏ lòng thán phục đối với tác giả và tác phẩm, bộ từ điển tự nó đáng được kể là một công trình đồ sộ, hay nói theo ngôn ngữ kiếm hiệp Kim Dung, quả là một “kỳ tích võ lâm”. Chỉ kể sơ qua một vài điểm đáng gọi là “kỳ tích” ấy:

Thứ nhất, tác giả đã tiêu pha đến gần nửa đời người để cho ra đời bộ từ điển độc đáo này. 33 năm nghiền ngẫm, trăn trở, lặn lội ngược xuôi, xuôi ngược để truy tầm cho đến tận ngọn ngành nguồn gốc đích thực của tiếng Việt. 33 năm “một mình một ngựa” miệt mài, rong ruổi trên những dặm đường dài hun hút, không ngưng nghỉ, không mỏi mệt. Không có một tấm lòng thiết tha yêu tiếng Việt, một niềm say mê ngôn ngữ học bền bỉ và một ý chí thật mạnh mẽ, chắc không ai chịu đầu tư bao công sức khó nhọc, bao năm trời ròng rã để đeo đuổi một công trình lớn lao đến bạc trắng cả mái đầu.

Thứ hai, tác giả đã trưng dẫn những khám phá mới mẻ đến bất ngờ và lý thú, như là:

(1) Không hề có cái gọi là “tiếng Hán-Việt” trong ngôn ngữ của người Việt mà chỉ có tiếng Tàu đọc theo âm và giọng Việt, được “Việt hóa” để thành tiếng Việt. Chuyện vay mượn tiếng nước ngoài là bình thường, có ngôn ngữ của nước nào, kể cả nước Tàu, lại chẳng ít nhiều đi vay đi mượn từ các ngôn ngữ khác.

(2) Không có tiếng nào được người Việt sử dụng mà lại không có nghĩa, kể cả những tiếng lâu nay vẫn bị cho là “tiếng đệm” vô nghĩa, chỉ để xuôi tai (như những tiếng kể ra ở trên). Những “tiếng đệm” này đều có gốc gác rõ ràng và đều được giải nghĩa tường tận trong bộ “Từ điển nguồn gốc tiếng Việt”.

(3) Bác bỏ thẳng thừng những ngộ nhận hay luận điệu xuyên tạc cho rằng tiếng Việt là từ tiếng Tàu mà ra hoặc có chung nguồn gốc với tiếng Tàu, qua phương pháp đối chiếu ngôn ngữ có tính khoa học và đầy thuyết phục.

Thứ ba, tác giả cho trình làng một “bộ sưu tập” thật quy mô và có hệ thống dựa trên ngôn ngữ học so sánh, có đến gần 28,000 từ ngữ đơn và kép tiếng Việt đi với khoảng 275,000 tiếng “đồng nguyên” (có chung một nguồn gốc ngôn ngữ) của 58 chủng tộc khác nhau ở vùng Đông Nam Á như Thái, Lào, Khmer, Mòn, Chàm, Miến điện, Malay, Indonesia... và cả những sắc tộc thiểu số như Nùng, Mường, H’mong, Bahnar, Rhade... để tìm đến cái nôi đầu đời của tiếng Việt, cũng là cái nôi chung của “các ngôn ngữ anh em đồng nguyên với tiếng Việt”, trong đó có rất nhiều tiếng đồng âm, đồng nghĩa đến lạ lùng. Mỗi từ ngữ còn được dịch ra tiếng Anh, Pháp, và cả tiếng “Hán-Việt” với dạng chữ Hoa đi kèm, rất là thuận tiện cho bất cứ ai muốn tra cứu cặn kẽ những từ ngữ tiếng Việt mà không rõ nghĩa và gốc gác, hay còn nghi hoặc.

“Bộ sưu tập” quy mô này quả là một “kỳ công”, nói như học giả Đào Đăng Vỹ, và cũng là nét đặc sắc, kỳ thú nhất của công trình sưu khảo này.

Đi tìm nguồn gốc đích thực của tiếng Việt còn là tìm về nguồn cội, tìm về những tình tự dân tộc, tìm về những nét đẹp của di sản văn hóa truyền thống của người Việt, như bức ảnh “văn hóa trống đồng” được in trang trọng trên các bìa sách ấy.

“Gìn giữ tiếng Việt là gìn giữ cái linh hồn của chúng ta ở nước ngoài cũng như ở trong nước,” tác giả “Những nẻo đường tiếng Việt” nói. Phải có một trái tim rộng mở, một tấm lòng yêu nước Việt, yêu người Việt, yêu tiếng Việt biết bao nhiêu mới thốt lên được lời ấy.

Bác sĩ Nguyễn Hy Vọng, có bao nhiêu sức lực, bao nhiêu công phu, bao nhiêu nhiệt tâm nhiệt huyết ông mang ra thi thố hết để mà gìn giữ cái linh hồn ấy, để cho những thế hệ người Việt hôm nay và mai sau không phải “mất gốc”, không phải đánh mất tiếng Việt như những kẻ đánh mất linh hồn.

Được biết hai tác phẩm đặc biệt này, sau ngày chính thức trình làng tại Nam và Bắc California, lại sắp sửa “ra mắt” người yêu tiếng Việt ở Seattle (WA) và Portland (OR) vào đầu tháng Tám này, và nghe đâu sẽ đánh một vòng nước Mỹ trong cuộc hành trình dài thật dài, đến những nơi nào người Việt cùng chung một tiếng nói, tiếng lòng.

Xin được gọi tác giả công trình mang tầm vóc lớn này, Bác sĩ Nguyễn Hy Vọng, danh hiệu “Người lữ hành miệt mài trên ‘những nẻo đường tiếng Việt’”, như là tên cuốn sách đi kèm với bộ từ điển thật dày, thật “nặng ký” vì chứa đựng biết bao nhiêu là tâm huyết và tâm tình của ông.

Lê Hữu

Nguồn: diendantheky.net

(*) “Một mẹ trăm con”, nhạc Phạm Duy

Cùng Tác Giả:

- Bắn chậm thì chết Lê Hữu Truyện ngắn

- “Mùa xuân đầu tiên”, hai bài nhạc Xuân cùng tên Lê Hữu Nhận định

- Nghe một câu hát, nhớ một tiếng hát Lê Hữu Nhận định

- Nguyễn Đình Toàn và Ca Khúc Da Vàng sau chiến tranh Lê Hữu Nhận định

- Nhạc Việt, bài boléro đầu tiên Lê Hữu Nhận định

- Thơ Với Thẩn Lê Hữu Nhận định

- Thấy gì trong Cõi Người của T.Vấn? Lê Hữu Điểm sách

- Môi răn đã quên cười Lê Hữu Nhận định

- Những truyện ngắn hay nhất của Võ Hồng Lê Hữu Nhận định

- Nhà thơ của trẻ thơ, thi sĩ Trần Trung Phương Lê Hữu Nhận định