20-11-2023 | VĂN HỌC

Đọc Thơ Đường Ta Đi của Nguyễn Lê Minh

  NGUYỄN MẠNH TRINH

   Nhà thơ Nguyễn Lê Minh

Một đêm thức trắng để đọc một tập thơ? Có phải tôi đã đi ngược trở lại thời gian để thấy giờ khắc không còn ý nghĩa trước những nỗi niềm tâm sự chung mang của một thế hệ ? Hay tôi đang trong cơn đồng thiếp của lãng mạn cá nhân về cuộc chiến đã qua?… Có những bài thơ, trong một phút giây liên cảm, đã ở lại trong tâm trí tôi suốt một thời gian dài. Những câu chữ, như dấu đanh in vào gỗ, mỗi ngày mỗi sâu thêm và hình như bất biến cho đến lúc cuối đời.

Tôi nhớ cách nay hơn nửa thế kỷ, vào cuối thập niên 69, hình như là năm 1969, một buổi tối thứ bảy trong cư xá độc thân ở phi trường Nha Trang, một tên sĩ quan trẻ mới vừa trình diên đơn vị, là tôi, nằm khàn đọc báo trong cái không khí cô tịch và buồn tẻ của một ngày cuối tháng cạn tiền, tự nhiên như bị bật khỏi giường. Một bài thơ trên báo Khởi Hành như giòng điện chích vào tâm não và những câu chữ in hằn vào trí nhớ dường như chẳng thể nhòa phai. Thơ Nguyễn Bắc Sơn : Nếu mai đụng trận may còn sống/ Về ghé Sông Mao phá phách chơi/ Chia sớt nỗi sầu cùng gái điếm/ đốt tiền mua vội một đêm vui. Thật là cảm khái. Tuyệt vời!

Thơ không có Kinh Kha, Sông Dịch, không có kiểu “bồ đào mỹ tửu dạ quang bôi/ dục ẩm tì bà mã thượng thôi/ túy ngọa sa trường quân mạc tiếu/ cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi “. Thơ trần trụi những cảm nghĩ ngang tàng của một người lính. Thơ như có đời sống phả vào. Linh động. Nhưng lạnh buốt. Những góc cạnh gai góc của cuộc sống như len vào trí nhớ và ở lại, thành những câu thơ vĩnh viễn trong bộ nhớ.

Bây giờ ở xứ người, một kẻ gần tuổi bảy mươi, là tôi, cũng nằm đọc thơ. Đường Ta Đi- Một Đoạn Đời Binh Lửa. Thơ của một y sĩ đại đội trưởng quân y của một lữ đoàn Thuỷ Quân Lục Chiến, bác sĩ Nguyễn Lê Minh. Thì mơ hồ cảm giác năm xưa thời tuổi trẻ lại trở về. Những bài thơ đầy ắp nỗi niềm một thời, hồi sinh lại những tháng ngày đã qua của cuộc chiến. Thơ không có những vẽ vời lãng mạn. Thơ đi thẳng vào lòng người với những hình ảnh rất đơn sơ gần gũi nhưng gợi lại trùng trùng những liên tưởng. Nếu tôi nhớ thơ Nguyễn Bắc Sơn vì cái phong thái ngang tàng tráng sĩ của ngôn ngữ thi ca thì với Nguyễn Lê Minh, những hình ảnh của cuộc chiến như những bức hình minh họa một cuộc tận thế. Một vài nét. Nhưng là cả một thế gian bi đát tận cùng:

”Một chiếc Honda chở hai cha con

đang len lách giữa dòng người hỗn loạn

bỗng người cha ngồi sau lưng trúng đạn

té xuống đường dẫy dụa rồi im

đứa con chưa biết vẫn còn

cố len cố lách vuột vòng hiểm nguy.

Một trái đan 130 ly

Rớt ngay lưng chiếc GMC đầy người

Thịt da tung tóe đầy trời

Trước ta rơi một thây người không chân

Một người mẹ bồng đứa con

Lội qua sông rộng trên đường tản cư

Sông thì sâu lòng mải lo

Lội qua sông rộng con so ngợp rồi

Nhìn quanh thiên hạ chạy vùi

Ôm con người mẹ toan ngồi khóc thương

Xung quanh đạn nổ dập dồn

Buông con chồng vội cuống cuồng kéo đi.”

Có người phê phán thơ mà vần điệu không chỉnh mà sao tôi tấm tắc. Thì lập tức tôi nghĩ rằng chính cái vần điệu ấy lại là một nét để cảm nhận của mình hằn sâu hơn với những hình ảnh mà suốt cuộc đời không thể nào quên. Ở cái cảnh trốn chết tìm sống ấy, hoảng loạn đến nỗi con quên cả cha, mẹ đành bỏ lại con để tìm đường sống còn thì xá gì những vần điệu lục bát để trần trụi những nỗi niềm chua xót của một thế gian tan vỡ.

Đọc “Những giây phút linh thiêng đời lính”, tự nhiên tôi nhớ lại những chiều nằm co dưới hố cá nhân ở phi trường Cù Hanh Pleiku mùa hè đỏ lửa năm 1972 khi mà ở toàn lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa, những hỏa tiễn Nga Xô tung tóe những cơn thảm sát. Nguyễn Lê Minh ở Quảng Trị hay tôi ở Pleiku cũng cùng một cảm giác và một cảnh ngộ của trò chơi đáo lỗ ma quỷ:

“ai dữ ai hiền

ai vinh ai nhục

ai tục ai tiên

ai hùng ai nhát

ai dại ai khôn

hãy im hãy im

ngồi yên trong hố

nghe tiếng pháo đi

chờ viên đạn nổ

hơi thở ngàn cân

nhịp tim thoi thóp

Phật Chúa hiện về

mẹ cha tụ họp

Thiên đường địa ngục

Trong lỗ hố nông

Trong phút linh thiêng

chờ viên đạn nổ

….

Giây phút “linh thiêng”, có lẽ là giây phút bắt đầu trái đạn “ depart” rồi ù ù trên đầu không biết sẽ “ thảy lỗ” vào đâu, xa gần chưa thể biết. Giây phút chờ đợi nghẹt thở khiến đời sống căng ra trên mù mịt và tất cả sự kiện sự vật trên đời tự nhiên vô giá trị, nó hụt hẫng làm con người như vô tri giác. Tôi nhớ tôi đã sợ cái giây phút chờ đợi ấy, mắc áo giáp nón sắt đủ lệ bộ và cầm quyển truyện kiếm hiệp Kim Dung đọc cho có đọc để quên đi giây phút sống của chính mình. Tôi nhớ có lần một trái hỏa tiễn 107 ly nổ cách hố cá nhân của tôi chừng hai thước. Khói súng mù mịt, đất rơi ào ào, tôi như lịm đi không biết gì cả cho đến khi mọi người kéo lên nhìn vách tôn hangar miểng đạn găm như mặt rổ nhìn thấy rùng mình.

Thơ Nguyễn Lê Minh không mô tả sự thực mà chính nó là sự thực khiến người đọc như đối mặt với sự kiện ấy. Cũng như ông làm thơ. Một ngày như mọi ngày:

“trăng nhợt nhạt xác ma

trăng rơi như hòn đạn

một ngày đến vỡ òa

vang rền xích thiết giáp

ngày qua như ngày qua

như mọi ngày rền rỉ

rền rỉ chiếc băng ca

rền rỉ đôi tay bẩn

vuốt mãi những xót xa

vuốt mãi những cặp mắt

xiết mãi những garot

làm mãi những động tác

những động tác mù lòa

cái miệng một điệp khúc

“ cố lên chút nữa thôi”

người thương binh nhăn mặt

người thương binh mắm môi

người thương binh cười gượng

người thương binh im hơi

ta không là linh mục

ta cũng chẳng là sư

ta chỉ là y sĩ

thằng y sĩ dại khờ

thầy tu bất đắc dĩ

tay vuốt mắt miệng la

“cố lên một chút nữa”

…..

Có một bài thơ khá dài, tôi đọc trong nhịp thở hổn hển của cảm xúc. Tôi đọc lại một lần nữa, phân vân không biết nên trích đoạn bài thơ này không trong bài viết đã khá dài này. Rồi một lần nữa, thôi đành nhìn bức hình in kèm bên cạnh để đọc cho chính tôi và có thể những độc giả khác những âm vọng tàn khốc của chiến tranh. Người lính Việt Nam Cộng Hòa, với những tâm tình thật nhân bản trong cảnh huống ấy đã hỏi mình, hỏi người về một thực tế chiến tranh đau xót của quê mẹ. Khác với sự xung sát khốc liệt không có tính con người kích thích bằng tuyên truyền giả dối của người lính phương Bắc, những câu thơ rất “ người” có lẽ phải được ghi đến đời sau những nỗi niềm của một thời đại thanh niên lớn lên và trưởng thành cùng lửa đạn. Một đoạn trong bài thơ ”Sắc Màu Chinh Chiến“:

Vì ai ta chiến đấu

Vì ai ta hy sinh

nhìn quanh ta chỉ thấy

đâu đâu cũng Việt Nam

một màu da vàng héo

một thân thể dập bầm

cứu ai? Mình, ai cứu?

Giết ai? Ai giết mình?

người nào là thù địch?

người nào là anh em?

Chủ nghĩa nào trong sáng?

Chủ nghĩa nào hôi tanh?

Chủ nghĩa nào màu đỏ?

Chủ nghĩa nào màu xanh?

Giết người vì gì nhỉ?

Vì lý tưởng? Vì mình?

Vì tự do? Xiềng xích?

Vì nhục nhã? Vinh quang?

Cặp mắt ta ngầu đỏ

Vì thương xót? Hờn căm?

Làm sao? Làm sao biết?

Con tim ta thất thường

Đôi khi đen thù hận

Đôi khi tím bi thương

Đôi khi hồng phẫn uất

Đôi khi xám chán chường

Đôi khi là lẫn lộn

Xám

   Đỏ

     Tím

        Hồng

             Đen

Đọc tập thơ, loay hoay cả đêm. Muốn viết thêm . Muốn đọc thêm. Những bài thơ về đời lính quân y với nhửng chú lính ”rằn ri” rất ngầu nhưng cũng rất dễ thương chia sẻ nguy nan cực khổ của tiền tuyến:

“ có những lúc trong hầm chịu pháo

mấy thầy trò lơ láo nhìn nhau

tên tựa gối tên cúi đầu

tên vò lỗ rốn tên chau đôi mày

cũng có lúc phố phây phây dạo

mấy thầy trò ngổ ngáo nghênh ngang

rượu chưa say đã tàng tàng

lè nhè ong bướm cô hàng mấy câu

cũng có lúc rầu rầu nét mặt

tiền lương vừa mới lãnh buổi chiều

nửa đêm túi đả bèo nhèo

thập thò trước võng, khều khều Thầy ơi!

Trời đã gần sáng. Qua một đêm dài đọc một tập thơ tôi đẩy cửa kính bước ra vườn. Gió biển mát lạnh.. .Nhưng sao tôi vẫn thấy thiếu một điều gì chưa viết được về những câu thơ lùng bùng trong óc. Vẫn chưa viết được về những câu thơ đã đọc vang vang. Về những đoạn đường mà nhà thơ Nguyễn Lê Minh đi qua. Những” Dấu Chân Cọp Biển”, những “ Ngày Tháng Cũ”, những” Mùa hè Đỏ Lửa”, những “ Đại Lộ Kinh Hoàng” Ô! Sao nhiều quá nhỉ? Tôi tự hỏi. và tự trả lời. Làm sao đầy đủ được để nói lên những nỗi niềm của một thời đại chúng tôi, một thời đại làm con tin và cũng là chứng nhân của lịch sử chiến tranh…

Nguyễn Mạnh Trinh

Nguồn: Trích thi tập "Đường Ta Đi" của nhà thơ Nguyễn Lê Minh

---

Cùng Tác Giả:

- Đọc thơ Trần Vấn Lệ Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Đọc Thơ Đường Ta Đi của Nguyễn Lê Minh Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Tưởng niệm Nguyễn Đức Lập Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Nguyễn Ðức Tùng: Từ “Thơ Ðến Từ Ðâu” đến “40 Năm Thơ Việt Hải Ngoại” Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Đọc Thơ Trạch Gầm Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- “Những chuyện rất Việt Nam” của tác giả Đỗ Tiến Đức Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Từ Huỳnh Phan Anh đến Diễm Châu: Văn chương và thời thế Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Từ Huỳnh Phan Anh đến Diễm Châu: Văn chương và thời thế Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Lệ Khánh, Em là gái trời bắt xấu Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định

- Hồ Trường An, tác giả tác phẩm Nguyễn Mạnh Trinh Nhận định