9-5-2024 | VĂN HỌC

Thơ Phương Tấn Là Đồng Vọng Những Đau Thương Của Dân Tộc

  NGUYỄN LỆ UYÊN

    Nhà thơ Phương Tấn

"Vớt Bình Minh Trong Đêm" là một tập hợp 57 bài thơ từ đầu thập niên 60s trở về sau là những lời ca bị thống trong bối cảnh nhiễu nhương của đất nước. Ở đó, tuổi trẻ VN đã bước vào vũng lầy lịch sử đau thương, tan tác, đổ vỡ trong cuộc nội chiến càn rỡ, xấu xí nhất.

Và, dẫu chỉ là một giai đoạn ngắn ngủi 20 năm, khởi từ vết cắt lìa Nam Bắc; dòng Hiền Lương là chứng nhân là vết cắt đẫm máu, đầm đìa vết nhơ dân tộc chảy dài oan nghiệt rồi nối tiếp cuộc đuổi chạy kinh hoàng có một không hai trên những đợt sóng cuồng bạo, trở thành thủy mộ quan lấp xác hàng trăm ngàn con người chui trốn khỏi địa ngục trần gian để mong tìm đến bến bờ tự do.

Với những đoạn lìa khốc liệt như vậy, hẳn nhiên không người cầm bút nào có thể làm ngơ như kẻ bàng quang trước vận nước đau thương.

Họ đã lên tiếng.

Họ đã ghi lại bằng chữ nghĩa, hình ảnh, âm thanh, màu sắc...

Họ lên đường và tiếp tục lên đường, hàng hàng lớp lớp. Đặc biệt giai đoạn chiến tranh ác liệt nhất tại miền Nam, từ 1964 trở đi.

Những người viết văn làm thơ thời kỳ này đã tạo ra một hình hài của văn chương miền Nam thật sự tự do, nhân bản, khai phóng.

Những máu, nước mắt, những phẫn nộ lẫn buồn chán... trộn vào nhau, tạo thành khúc ca bi tráng của thời đại.

Lớp nhà văn trẻ hậu Sáng Tạo xuất hiện trên các tạp chí văn nghệ thủ đô Sài Gòn ngày càng đông đảo, đủ mọi thành phần trong xã hội và hầu hết vừa cầm súng vừa viết văn.

Phương Tấn thuộc thế hệ này. Anh xuất hiện khá sớm trên các tạp chí văn nghệ miền Nam đầu thập niên 60s, khi mới 15 tuổi với những câu thơ nhuốm đầy những suy tư, dằn vặt về thân phận làm người.

Đêm bay lên xòe đôi mắt đen ngòm

Ta cởi dạ thả giữa bồn trồng huyết

Thân chẻ vụn giăng làm hoa diễm tuyệt

Kết hồn này bằng âm điệu sầu ma.

Từ bấy đến nay, gia tài thi ca anh để lại tuy không đồ sộ nhưng lại là một phần nhân chứng của thời kỳ nội chiến tàn khốc nhất.

Thơ Phương Tấn là những điệu buồn, ray rức như giữa khuya chợt nghe tiếng chim lẻ loi rớt trong bóng đêm thăm thẳm, như giọng ru con nghẹn ngào của bà mẹ quê gửi niềm thương nhớ người chinh phu.

Và, ở tập này, "Vớt Bình Minh Trong Đêm", Phương Tấn sử dụng hình thức cổ phong cách tân, phá vần, tung điệu nhưng cái ngân nga âm hưởng trong từng câu, từng từ, sâu thăm thẳm là những lời oán thán về số phận bi thương của dân tộc trong thảm cảnh nồi da xáo thit!

Chúng ôm bom khiêu vũ

Trên quá khứ cha ông

Mong giết đi lịch sử

Xóa nhòa tổ tông ta

Đã từ lâu, giai điệu Bà Mẹ Gio Linh của Phạm Duy vẫn mãi ám ảnh tôi mỗi khi Thái Thanh đẩy ca từ vào âm vực cao nhất, rộng nhất. Nó cứ nghẹn ngào, u uất đến tưởng chừng rất phi lý nhưng hoàn toàn có thật. Thơ Phương Tấn cũng rơi vào trường hợp này.

Hãy vui như tình đắng

Răng chạm giữa đường răng

Ngỡ hai hàng nến trắng.

Đọc thơ Phương Tấn là dẫn cả đôi chân, tâm trí bước vào những hang hốc tăm tối, những bãi cỏ gai... Rồi khi khép lại nghe như bị cào xước tận đáy lòng; đôi khi như cái chạm nhẹ thịt da phơi trần lên mặt đá sỏi. Một chút rỉ máu, một chút nhói đau như cái vuốt tay cuối cùng trong cuộc tình lỡ.

Với Phương Tấn, người thõng chân vào cõi thơ anh chính là kẻ bại trận trước những phơi bày năm chữ dàn kín cả tập đẩy nhịp thở dồn dập khôn cùng của cánh chim từ cành cao đột nhiên rơi tõm xuống thảm cỏ ướt đẫm mưa đêm.

Sự tỉnh thức trong thơ anh chính là những hình hài co quắp, một đụn tro tàn hôm qua bỗng lóe sáng buổi bình minh, nhưng lại là bình minh của đêm nguyệt tận, của hai mươi năm dài phi thực phi mộng phi lú mê, đủ để nỗi buồn cùng những thất vọng vón lại thành căn bệnh trầm kha cho tuổi trẻ Việt Nam, khóc với nhau trên những giọt lệ tràn, đắng cay, tủi nhục.

Ta khóc người khóc ta

Người khóc ta khóc người

Ta khóc người khóc ta

Cơn mưa chiều úa rã.

Đó cũng là thế giới đầy huyễn hoặc của chàng trai trẻ khi mới mười lăm đã bước vào cuộc rượt đuổi phong trần chữ nghĩa và thế sự trượt dài.

Và vì thế, "Vớt Bình Minh Trong Đêm" là tiếng kêu thầm, đồng vọng những thanh âm nghẹn ngào nỗi đau của dân tộc, quê hương cùng những bà mẹ quê còng lưng với đôi quang gánh trĩu nặng máu xương trên đôi vai gầy. Và cũng chính vì thế, những bài thơ năm chữ của anh không màu mè, bóng bẩy cũng chẳng ẩn dụ cao xa. Nó thật gần trong tầm với, trước mắt như những dề gai xương rồng nhọn hoắc cào găm vào thịt da đến tóe máu.

"Vớt Bình Minh Trong Đêm" chính là những âm hưởng, vang vọng một trời tang thương và một đời đau thương.

(Sàigòn tháng 5-2020)

Nguyễn Lệ Uyên

Nguồn: Tạp chí Ngôn Ngữ số 31, 1/5 2024

Thơ Văn Ngôn Ngữ Và Giới Thiệu Phương Tấn

Cùng Tác Giả:

- Trần Thị NgH, viết: xạo ke , vẽ: cà rỡn Nguyễn Lệ Uyên Nhận định

- Thơ Phương Tấn Là Đồng Vọng Những Đau Thương Của Dân Tộc Nguyễn Lệ Uyên Nhận định

- Thơ Nhã Ca, một vài tư liệu nhỏ Nguyễn Lệ Uyên Nhận định

- Cảnh Cửu Và Sự Cô Đơn Đến Tận Cùng Nguyễn Lệ Uyên Nhận định

- Như Mới Hôm Qua Nguyễn Lệ Uyên Hồi ức

- Gia Tài Của Võ Hồng Nguyễn Lệ Uyên Tham luận

- Cát Bụi Mệt Mỏi, Bản Giao Hưởng Định Mệnh Của Nguyễn Đức Sơn Nguyễn Lệ Uyên Nhận định

- Tình Muộn Nguyễn Lệ Uyên Truyện ngắn

- Chinh Ba – Đi tìm tự do qua chiếc xương cụt? Nguyễn Lệ Uyên Nhận định

- Bên Ngoài Hàng Rào Nguyễn Lệ Uyên Truyện ngắn