11-3-2024 | VĂN HỌC

Lê Hân, Nhà Thơ

  NGUYỄN VY KHANH

      Nhà thơ Lê Hân

Nhà thơ Lê Hân, tên thật cũng là bút hiệu, sinh ngày 02-02-1947 tại Hội An, Quảng Nam. Du học tại Hoa Kỳ năm 1967, từng sống và làm việc tại Montréal, Toronto, Mississauga (Canada), San Jose (Hoa Kỳ). Hiện định cư và hưu trí tại Quận Cam, CA. Khởi viết trên báo Tuổi Xanh (Sài Gòn) thập niên 1960. Ngưng một thời gian dài và trở lại sinh hoạt văn học, xã hội từ năm 1997. Hiện chủ biên trang mạng www.saigonocean.com và điều hành nhà xuất bản Nhân Ảnh (Hoa Kỳ).

Đã xuất bản hai tuyển thơ Tình Thơm Mấy Nhánh (Nhân Ảnh Hoa Kỳ, 2003) và Ngọn Tình Lục Bát (Nhân Ảnh, Hoa-Kỳ, 2016), cùng tham gia biên tập một số tuyển tập văn học và tạp chí Ngôn Ngữ (5-2019-).

Nhìn chung, Lê Hân sáng tác thơ với ngôn ngữ tự nhiên, không làm dáng, kiểu cách dù con chữ và từ thơ cũng đầy bất ngờ và thi tỉnh đong đưa, mời gọi người đến với thơ ông. Ở thể loại lục bát dân tộc cũng như tự do!

Trong Tình Thơm Mấy Nhánh (2003), Lê Hân đã tâm sự con đường đưa ông đến với thơ:

“... không nhớ làm thơ từ lúc nào

hình như từ thuở biết chiêm bao

thấy ông Nguyễn Khuyến ngồi câu cá

thấy bác Kế Xương hát ả đào (...)

tôi đã làm thơ như vọc đất.

như leo trèo, chạy nhảy, tắm sông...

tôi đã làm thơ ngon trớn nhất

khi niềm vui chất ngất trong lòng (...)

chừ tuổi trung niên sung sức lại

khi vui tôi vớ vẩn làm thơ

thơ của tôi như cô gái đẹp

hiền lành, dí dỏm lẫn lẳng lơ

và vẫn như xưa, nguyên quốc tịch

lè phè như thể gã trai tơ

vẫn chỉ cưu mang tình dân tộc

chân thành giản dị... rất vu vơ”

(Thơ Tôi, tr. 12, 13)

Một tâm hồn nhạy cảm với những câu thơ tình trực diện:

“con bướm bay và bay bướm tôi

chỉ vì đời có những vòng môi

gọi tôi và cũng nghe tôi gọi

vô lượng lòng cho, nhận, thế thôi

sẽ chẳng bao giờ muốn phụ ai

nếu cùng độ lượng đứng chung vai

tình tôi giàu đủ chia thiên hạ

đâu sá gì riêng cõi trang đài”

(Chân Tướng, tr. 24).

Hồn thơ lãng đãng trên những bước đi tìm:

“... tự dưng lạc giữa mịt mùng

thấy tôi, em vốn là chung một người

tôi là em, em là tôi

từ trong tiền kiếp có đời sống nhau

tự dưng em lẩn vào đâu

không có, chợt có nỗi đau thình lình

tự dưng tôi thấy chính mình

đẹp ra từ thuở thất tình đầu tiên

tự dưng tay viết quàng xiên

đọc đi đọc lại bỗng ghiền chính tôi

em là thơ, đã hẳn rồi

tôi là người thở vô đời sống thơ”

(Tự Dưng, tr. 57).

Thế giới thi ca Lê Hân khởi đi từ những bước chân học trò và những cuộc tình nhẹ nhàng, ngây ngô chớm nở. Nơi đó, không gian như thu hẹp lại và thời gian như ngừng lại ở những... giờ tan học:

“giờ tan học em thường hay ra trễ

có phải vì bịn rịn ghế bàn không?

suốt bốn giờ hai cánh tay áo lụa

thoa phấn hương cho mặt gỗ thơm hồng

giờ tan học em thường đi rất chậm

mỗi bước chân như ngại hành lang buồn

quai guốc đỏ hôn thầm mười ngón ngọc

gió hay thơ ai vói níu gót chân

giờ tan học em quen tay vuốt tóc

tóc như sông cùng ngả một bên vai

có ai đếm hộ em bao nhiêu ngọn

mỗi ngọn tình đã từng buộc những ai?

giờ tan học em về trên xe đạp

vạt áo dài khúc khích vờn nan hoa

đọt nắng cuối theo em về tận cửa

cũng bỏ đi, chỉ còn lại mình ta”

(Giờ Tan Học, tr. 74)

Khi đã nhập dòng sống của nhân sinh, không gian có những khoảnh khắc cũng dần hẹp lại khi con người một mình trước đại dương, ngâm mình với suy tưởng:

“vốn không là thuyền trưởng

sống đời cùng đại dương

cũng không là thủy thủ

cùng biển qua dặm trường

những vòng xoay của sóng

gối nhau chạy giáp vòng?

nước chạm vào nhau hát?

âm thanh có đáy lòng?

vì đâu trong chất nước

có vị mồ hôi người?

từ đâu trong da thịt

ẩn chất muối biển khơi?

giữa người và biển cả

được bao điều tương quan?

bí hiểm và sâu thẳm

bên nào huy chương vàng?

tôi nằm trong nước biển

nghe sóng tan vào người

không gian dần hẹp lại

một khắc tôi mất tôi

trong giờ linh hiển đó

nếu may người đi qua

sẽ thấy được đích thực

biển đang trổ nụ hoa”

(Hoa Biển, tr. 44)

Với Tình Thơm Mấy Nhánh, Lê Hân đã hơn một lần cho biết yêu thích thơ lục bát, như trong Em Từ Lục Bát:

“Em từ lục bát bước ra

bốn bề hơi thở Nguyên Sa dịu dàng

giường đầy hoa đã ngấm sang

thịt da khi đổi y trang mỗi ngày.

         Bản pdf

trái tim đồng lõa ngón tay

nở thơm trên thỏi sáp bày bên hông

máu không trở lại chính tâm

mà bên ngực trái bềnh bồng mùi hoa (... )

em từ lục bát bước ra

tay hương vén tóc liếc qua mái đời

tôi ngồi trong chiếu thơ tôi

những câu sáu tám ngút hơi yêu đời

vịn Cung Trầm Tưởng dạo chơi

theo Huy Cận ghé vào nôi nắng sầu

cùng Hoài Khanh ngồi bên cầu

nhìn mây vuốt ngực lắc đầu trốn em

cùng Luân Hoán nằm trùm mền

sợ rơi giấc nhớ mất em bất ngờ

cùng trăm ngàn vạn nhà thơ

đón em từ lục bát vào thế gian”

(Em Từ Lục Bát, tr. 28, 29)

Lục Bát thi tính sẽ trở nên thể loại chủ trì với tuyển thi Ngọn Tình Lục Bát (2016). Lê Hân trở về và ở lại với nguồn thơ Việt. Ông đưa người yêu thơ đến với thiên nhiên xuân sắc - quê hương - gia đình - thầy, cô, bè bạn và – văn nghệ sĩ, tức 5 phạm trù thi hứng như nhà thơ trình bày qua phần Mục lục.

Trước hết, trong Mở Cửa “Ngọn Tình Lục Bát”, nhà thơ cho biết:

“mẹ ươm hạt giống ca dao

nở nhánh lục bát ngọt ngào Việt Nam

trời còn tinh khiết trăng vàng

đời còn sáu tám nồng nàn ấm tay

lót lòng người nụ thơ này

tinh túy dân tộc càng ngày càng thơm

mời người dạo mắt cùng lòng

ghé qua những luống tình nồng tôi xanh

cả đời tôi chắt chiu dành

nụ hôn này tặng loanh quanh cuộc đời

xin cùng tôi bước thảnh thơi

chúng ta giữ gốc cội người Việt Nam” (tr. 5)

Thật vậy, lục bát đưa nhà thơ trở lại thời mới đến với thơ với những bài khởi đăng trên tuần báo Tuổi Xanh ở Sài-Gòn: những bài thơ đầu đời (1959) như Ba Em, Má Em, và sau đó là thơ về tình bạn, tình yêu, những tà áo dài tha thướt, những khuôn mặt diễm lệ, của một thời học trò. Với ông, trở về quá khứ là niềm vui lẫn ngậm ngùi, nuối tiếc, dĩ nhiên hình ảnh của kỷ niệm không hề thiếu:

“đầu trần trôi giữa hàng me

chiều từ thư viện theo xe đạp người

hình như đàng trước mỉm cười

nén đôi mắt liếc thầm người sau lưng (...)

đâu ngờ không gió mà bay

thình lình người cũng như mây ngang trời

tuy không định làm cái đuôi

vắng người lòng rỗng mất vui thế nào”

(Trôi Theo Xuân Thì, tr. 58)

Với gia đình là những sinh hoạt, lễ Tết, những khuôn mặt, tiếng nói, nụ cười..., nay nhớ về quê mẹ, lòng thấp thỏm:

“nhớ như người xưa cho rằng:

mẹ còn, quê ngoại vầng trăng thật gần

mẹ mất, quê ngoại xa dần

vàng trắng quê ấy lần lần mờ phai

xưa nghe thoang thoảng ngoài tai

bây chừ thấm thía thở dài trầm ngâm

chẳng còn nhớ mấy chục năm

tôi chưa ghé lại một lần ngoại tôi (... )

con đường đang gánh trên vai

Faifo trong, Đà Nẵng ngoài, phồn hoa

quê ngoại có cổ thành già

có thị trấn trẻ hài hòa phố quê

lâu rồi chưa được ghé về

ngỡ như đã mất hẳn quê mẹ rồi

trên đầu tôi vẫn bầu trời

tôi nguyện sẽ trở về ngồi trông mong

bà con bên ngoại không động

nhưng tôi tin có người trông tôi về

hiện nhà chái bếp xưa tê

dù xa lạ mấy không hề quên tôi”

(Nhớ Về Quê Mẹ, tr. 64)

Cuộc trở về tâm thức sẽ trở nên thực, khi ông trở lại quê nhà thăm nhìn lại nơi đã ra đời, thành phố của tuổi thơ, tuổi học trò, Đà Nẵng rồi Sài-Gòn – riêng Sài-Gòn đã để lại nơi Lê Hân khá nhiều ấn tượng:

“Sài Gòn, ở Ngô Tùng Châu

hình như buổi sáng đến sau buổi chiều

cơn mưa mùa hạ ít nhiều

làm tôi cụt hứng thiu thiu nằm dài

Sài Gòn, ở đường Lê Lai

gió tha mùi nắng thơm ngoài hành lang

chập chờn theo giấc mơ màng

nghe như ai gọi chạm bàn chân đi (... )

                 Bản pdf

Sài Gòn, ở đường Tự Do

hương lòng Đức Mẹ thơm tho vỉa hè

dòng sông óng mượt nằm nghe

tiếng chân lạng quạng e dè sau lưng (... )

Sài Gòn, ở đường Duy Tân

em vào trường luật bần thần ngó ra

hai hàng cây đứng thướt tha

có tôi chính giữa xót xa đợi người

Sài Gòn, một khoảng đời tôi

quen chân quen mặt quen người tứ phương

trồng hạt nhớ tỉa hạt thương

tôi xanh từng nụ buồn buồn vui vui

Sài Gòn, tôi lớn thành người

chen vai thích cánh nói cười tự do

ra đi chẳng có hẹn hò

vẫn mơ làm cậu học trò năm xưa

Sài Gòn, nhiều nắng ít mưa

mà sao ướt sũng hương đưa trong lòng

núi sông đâu cũng núi sông

mà tôi chỉ một Sài Gòn vắt vai”

(Sài Gòn Tôi Vắt Trên Vai, tr. 94)

Ngọn Tình Lục Bát đã là những cuộc du hành trở về những miền quá khứ, xuyên thời gian, những bài nỗi nhớ đi theo những địa danh đất nước, những "cõi ta" nhà thơ đã sống hoặc đã đi qua và trở lại. Trong số có những địa danh thân thương khác như Québec, nơi con và cháu nội sinh sống. Những thời khắc tuyệt vời bên con cháu, người đọc sẽ bất ngờ với những cảm nhận của tác giả về một dòng song:

"bất ngờ thấy ấu thơ tôi

qua bốn khuôn mặt giống tôi một thời

những cái môi mới tập cười

những đôi mắt biết hơi người lạ quen

tôi xưa mặt mũi sáng trăng

bụ bẫm, sổ sữa, háu ăn, thích cười

bây giờ bốn cháu nội tôi

có thật nhiều nét một thời tôi xưa

từ con sang cháu đong đưa

tình ca dao mẹ dẫu thưa thớt lời

ấu thơ của một kiếp đời

rõ ràng hiện diện trên người tiếp theo

lòng tôi vang những tiếng reo

thơm lừng ánh mắt trong veo tiếng cười

câu thơ nở những nụ ru

ấu thơ của cháu của tôi ngọt ngào”

(Ấu Thơ, tr. 129)

Khi trở về với hiện thực, nhà thơ thỏa tình với cuộc sống một nơi xa xôi hơn, ở San Jose, tiểu bang California:

“ba trăm sáu mươi lăm ngày

nơi tôi cư ngụ gió bay nhẹ nhàng

ngày nào cũng có nắng vàng

không nhiều thì ít về ngang phố hiền

nhờ nắng người đẹp có duyên

nhờ nắng mái tóc mái hiên hoa đầy

nắng treo từ những sợi mây

thòng dài xuống phố cánh tay nuột nà

người đi tay thở hương ra

bốn bề cao ốc nắng pha vị đường

gót son từ khắp bốn phương

ghé về theo nắng khơi nguồn thương yêu

khu nhà tôi ở sớm chiều

nắng thoa son phấn yêu kiều xinh tươi

ngoài nắng còn có một người

tô đậm hương sắc cuộc đời tôi tăng

tình yêu, mưa, nắng thăng bằng

bốn mùa cuộc sống có trăng bốn mùa

không làm vua cũng như vua

còn chi hơn đủ nắng mưa cùng tình”

(Nắng Thom Destino Circle, San Jose, tr. 26)

Trong cuộc hành trình thi ca nhiều thập niên, Lê Hân khởi đi từ những khung trời và tình ý truyền thống, dân tộc - một cõi thơ tĩnh lặng một hồn quê, nồng nàn nước sông Hàn, gió biển, trải qua những con nắng hiện-đại, những cuộc viễn du khác đến những vùng mới, khác của đời sống cũng như thi ca, âm nhạc và thể loại lục bát đã đem đến an tịnh cho nhà thơ, một tâm hồn nhạy cảm vốn thích tìm tòi, khai phá!

Thơ dù theo khuynh hướng, thể loại nào thì tự bản chất đã có cuộc đời và cuộc sống tự tại. Những vần lục bát của Lê Hân đã cho thấy cái khung tiên thiên 6-8 bằng-trắc vẫn thích hợp với con người ở mọi thời đại. Khuôn thơ đó bất biến và thống nhất, sẽ vẫn là nơi trú ẩn an toàn cho con chữ, cho nhà thơ!

Nguyễn Vy Khanh

Toronto 5-6-2019

Nguyễn Vy Khanh

Nguồn: Ngôn Ngữ Số 30, Tháng 3/1 2024

Thơ Văn Ngôn Ngữ Và Giới Thiệu Lê Hân

Cùng Tác Giả:

- Nguyễn Minh Nữu Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Lê Hân, Nhà Thơ Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Lê Hoằng Mưu, nhà tiểu thuyết tiên phong Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Linh Mục Thanh Lãng, nhà văn học sử Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Thơ Hà Nguyên Du Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Về Một Cuộc Hội Thảo Văn Học và Báo Chí Miền Nam 1954-1975 Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Văn Chương Có Biên Giới Không? Nguyễn Vy Khanh Tiểu luận

- Đến với Ngất Ngưởng Một Đời Mây của Phạm Hồng Ân Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Túy Hồng Nguyễn Vy Khanh Nhận định

- Cao Thoại Châu Nguyễn Vy Khanh Nhận định